Η διάσωση της Μέρκελ και το μέλλον της Σένγκεν

του Philip Stephens (FT)

Με τη Σένγκεν να απειλείται με κατάρρευση, οι Ευρωπαίοι ηγέτες πρέπει να δείξουν ότι έχουν ανακτήσει τον έλεγχο της προσφυγικής κρίσης. Γιατί η γενναιοδωρία της Μέρκελ πρέπει να συνδυαστεί με μεγαλύτερο ρεαλισμό. Ο ρόλος των ΗΠΑ και η Τουρκία.

Η Άνγκελα Μέρκελ θέλει να σώσει την Ευρώπη. Αλλά πρώτα πρέπει να σώσει τον εαυτό της. Η ενότητα εντός της Ε.Ε. αποτελούσε πάντοτε γνώμονα της πολιτικής της Γερμανίδας καγκελάριου. Είναι μια αξιοσέβαστη φιλοδοξία, αλλά της έχει προκαλέσει σοβαρά προβλήματα στο εσωτερικό.

Οι ηγέτες της Πολωνίας, της Ουγγαρίας και της Σλοβακίας δεν θα δείξουν ποτέ την ίδια γενναιοδωρία απέναντι σε πρόσφυγες που είναι μουσουλμάνοι. Η συναίνεση που αναζητάει η κα Μέρκελ αποτελεί την τέλεια συνταγή για παράλυση.

Οι ιστορικοί του μέλλοντος θα ξύνουν τα κεφάλια τους για το πώς η έλευση 1 εκατ. ανθρώπων σε μια πλούσια και μεγάλη ήπειρο μετατράπηκε σε μια υπαρξιακή απειλή. Οι νεοαφιχθέντες αντιστοιχούν μόλις στο 0,2% του πληθυσμού της Ε.Ε. Μια ξαφνική εισροή είναι λογικό να προκαλέσει αστάθεια, αλλά όχι και να οδηγήσει στην κατάρρευση μια διαδικασίας ενοποίησης πενήντα ετών.

Για ορισμένους, ο πανικός είναι η έτοιμη απάντηση. Όταν ο Μαρκ Ρούτε, ο Ολλανδός πρωθυπουργός και ο Γάλλος ομόλογός του, ο Μανουέλ Βαλς, προειδοποιούν για μόνιμες ρωγμές στην Ένωση, γεννούν το ερώτημα για το τι έχουν κάνει οι ίδιοι για να το αποτρέψουν. Όχι πολλά. Ο Ματέο Ρέντσι, ο πρωθυπουργός της Ιταλίας, είναι απασχολημένος με την επίλυση παλιών διαφορών με την κα Μέρκελ. Ο Βρετανός Ντέιβιντ Κάμερον καλείται να κερδίσει ένα δημοψήφισμα, οπότε δεν θέλει να έχει την παραμικρή σχέση με ό,τι ισοπεδωτικά αποκαλεί «ένα τσούρμο μετανάστες».

Το να υποστηρίξει κανείς ότι δεν υπάρχει εύκολη απάντηση στο προσφυγικό ζήτημα δεν σημαίνει πως δεν υπάρχουν χρήσιμες απαντήσεις. Πάνω από όλα, οι Ευρωπαίοι ηγέτες πρέπει να επιδείξουν ότι έχουν ανακτήσει τον έλεγχο της κατάστασης. Οι ψηφοφόροι ανησυχούν για τα νούμερα, αλλά αυτό που μετατρέπει την ανησυχία σε θυμό και έλλειψη ανοχής είναι ο ρόλος των ηγετών ως παρατηρητών. Η κοινή γνώμη αρχίζει να συγχέει την ισλαμιστική τρομοκρατία και τους πρόσφυγες.

Η αλλαγή αυτής της δυναμικής απαιτεί δράση σε τρία μέτωπα: διπλωματία, χρήματα και γραφειοκρατία. Το σχέδιο δεν διαφέρει με πολλά από αυτά που έχουν γίνει, με τη διαφορά ότι απαιτεί αποφασιστικότητα αντί για ενοχές και στην περίπτωση της κας Μέρκελ, τη βούληση να κάνει στην άκρη όσους προωθούν την ισλαμοφοβία.

Η διπλωματία πρέπει να αμφισβητήσει τη μοιρολατρία για το μέλλον της Συρίας. Μια περιεκτική ειρηνευτική συμφωνία δεν φαίνεται ρεαλιστική, αλλά οι πιθανότητες για κατάπαυση του πυρός έχουν αυξηθεί. Η σύγκρουση έχει περιοριστεί από τους ελιγμούς των ξένων δυνάμεων. Τώρα μπορεί να υπάρχει κοινό συμφέρον για μια ανακωχή.

Με τη συμφωνία με το Ιράν για τα πυρηνικά να έχει κλείσει, οι ΗΠΑ μπορούν να εστιάσουν τις προσπάθειες τους στη Συρία. Όσο και αν έχει μειωθεί η επιρροή της Ουάσιγκτον, παραμένει πολύ μεγαλύτερη από οποιουδήποτε άλλου. Η Ευρώπη έχει κάθε κίνητρο να προσφέρει στήριξη. Όλοι μπορούν να συμφωνήσουν ότι η Ε.Ε. πρέπει να ενισχύσει τα εξωτερικά της σύνορα και γρήγορα. Αλλά αυτοί που έχουν φύγει από τη Συρία χρειάζονται κάποια ελπίδα για να επιστρέψουν πίσω.

Η Ρωσία, η οποία έχει δεχθεί μεγάλο πλήγμα από την κατάρρευση της τιμής του αργού, δεν έχει κάτι να κερδίσει και πολλά να χάσει από μια πιο βαθιά στρατιωτική εμπλοκή στη Συρία του Μπασάρ αλ Άσαντ. Μια ανακωχή θα μπορούσε να περιφρουρήσει τα συμφέροντα της Μόσχας. Με έναν συμβιβασμό, οι ξένες δυνάμεις θα μπορούσαν να φέρουν κοντά τις τοπικές δυνάμεις -το Ιράν, τη Σαουδική Αραβία και την Τουρκία. Το Ισλαμικό Κράτος έχει βοηθήσει στην κατεύθυνση αυτή, προσθέτοντας τη Ρωσία και την Τουρκία στη λίστα με τους στόχους.

Όσον αφορά στα χρήματα, είτε είναι ένα σχέδιο Μάρσαλ είτε ένα σχέδιο Μέρκελ, είναι αναγκαία μια βοήθεια πολύ μεγαλύτερη από αυτήν που έχει προβλεφθεί έως τώρα. Τα 3 δισ. ευρώ προς την Τουρκία δεν μπορεί παρά να είναι μια μικρή προκαταβολή. Οι κυβερνήσεις είχαν αγνοήσει τις προειδοποιήσεις, όταν οι καταυλισμοί προσφύγων στην περιοχή αντιμετώπισαν πέρυσι ελλείψεις τροφίμων. Είναι απίστευτο, αλλά ορισμένα κράτη της Ε.Ε. ακόμα δεν πληρώνουν το μερίδιό τους.

Για χρόνια, η Ε.Ε. φλέρταρε με ημιτελή σχέδια για τη σταθεροποίηση των γειτόνων της στη Μεσόγειο. Τώρα, εκατοντάδες χιλιάδες μετανάστες από το Μαγκρέμπ έρχονται να προστεθούν στις ροές προσφύγων από τη Συρία, το Ιράκ και το Αφγανιστάν. Η Ευρώπη χρειάζεται πράγματι μια σοβαρή στρατηγική περιφερειακής ανάπτυξης.

Μια αποτυχία στο μέτωπο της γραφειοκρατίας μπορεί να φαίνεται κάτι τετριμμένο. Στην περίπτωση αυτή, είναι ακριβώς το αντίθετο. Οι πολιτικοί έχουν αποτύχει παταγωδώς να αντιμετωπίσουν τις αφίξεις: να διαχωρίσουν τους νόμιμους πρόσφυγες από τους οικονομικούς μετανάστες, να προστατεύσουν τα εξωτερικά σύνορα της Ελλάδας, να διασφαλίσουν ότι οι δικές τους τοπικές κοινότητες θα επιβραβευτούν για την υποδοχή προσφύγων και να αντιμετωπίσουν τα κρούσματα εγκληματικότητας, σαν και αυτά στη γερμανική πόλη της Κολωνίας την παραμονή της Πρωτοχρονιάς.

Ο Ουίνστον Τσόρτσιλ παρατήρησε κάποτε πως η στάση της κοινής γνώμης όσον αφορά στην αντιμετώπιση των εγκληματιών είναι ένα «από τα πιο σίγουρα τεστ για τον πολιτισμό μιας χώρας». Σήμερα θα μπορούσε κανείς να αντικαταστήσει τους μετανάστες με τους εγκληματίες. Η Ευρώπη θα έχει πάντοτε ισλαμοφοβικούς και αντισημίτες, αλλά σε μεγάλο βαθμό οι δημοκρατίες βασίζονται σε ουμανιστικά ιδεώδη.

Αν η κα Μέρκελ θέλει να ξεπεράσει τις προκλήσεις, η γενναιοδωρία προς τους μετανάστες πρέπει να συνδυαστεί με τη διαβεβαίωση της ασφάλειας. Η χαοτική αντίδραση που έχουμε δει έως τώρα έχει δώσει οξυγόνο σε όσους υποστηρίζουν ότι κάθε μουσουλμάνος είναι ένας δυνητικός εγκληματίας ή τρομοκράτης. Οι αριθμητικοί στόχοι δεν λύνουν τίποτα. Αλλά το Βερολίνο πρέπει να δημιουργήσει την εμπιστοσύνη ότι μπορεί να ελέγξει τα νούμερα και ότι μπορεί να ξεχωρίσει τους πραγματικούς πρόσφυγες.

Η Γερμανίδα καγκελάριος θα ήθελε και τα 28 κράτη-μέλη να μείνουν ενωμένα. Στην πραγματικότητα, η επιλογή που αντιμετωπίζει το σύστημα των ανοικτών συνόρων της Σένγκεν είναι ανάμεσα στη σχεδιασμένη αναστολή και την άτακτη κατάρρευση. Η κα Μέρκελ πρέπει να διαλέξει το πρώτο.

Αυτό που χρειάζεται είναι ένας συνασπισμός των προθύμων -κρατών που είναι έτοιμα να αντλήσουν πόρους και να μοιραστούν το βάρος της κρίσης. Το μέλλον της Ένωσης είναι ένα μέλλον επάλληλων κύκλων. Αυτή η νέα ομάδα θα αποτελέσει τη βάση για έναν επανασχεδιασμό των ανοικτών συνόρων. Αν ένα μεγάλο μέρος της Ανατολικής Ευρώπης έμενε εκτός, θα ήταν μετά από επιλογή των κρατών αυτών.

Η κα Μέρκελ δεν έχει άλλο χρόνο να τα περιμένει.