«Συνομιλώντας» με την ουτοπία

Του Γιώργου Σταματόπουλου

Δεν χρειάζεται 'ρώτημα, στα καθ' ημάς, ποιο ήταν το πιο σπουδαίο γεγονός της χρονιάς που πέρασε. Ασφαλώς το συγκλονιστικό «όχι» του ελληνικού λαού (όταν εκστασιάζεται αντιλαμβάνεται τη δύναμή του). Μη βιαζόμαστε να χαρούμε· ας σκεφτούμε μόνο πώς αυτό το «όχι» μετετράπη εν ακαρεί σε «ναι». Ναι στην υποταγή, ναι στην εκχώρηση της δημόσιας γης, ναι στην παράδοση της εθνικής κυριαρχίας σε αλλότρια συμφέροντα.

Καταστράφηκαν πολλά μετά απ' αυτή τη μετατροπή. Πρώτον, στραπατσαρίστηκε η Αριστερά η ίδια, η ιδεολογία της, ο πολιτισμός της, το ήθος της· δεύτερον, κάθε ουτοπία (πολιτική-οικονομική-φιλοσοφική).

Η κατάρρευση του κομμουνισμού δεν ήταν ήττα της ουτοπίας, όπως πολλοί βιάστηκαν, χαιρέκακα, να διατυμπανίσουν, ούτε ακριβώς αποδείχτηκε ότι αυτή είναι η εγγενής σχέση του ανθρώπου με την κυριαρχία, την εξουσία.

Απλώς όσοι ανέλαβαν να πραγματοποιήσουν την κομμουνιστική ουτοπία δεν μέτρησαν καλά τις οικονομικές συνθήκες, τον παγκόσμιο καπιταλισμό, δεν υπολόγισαν τις ταξικές αντιθέσεις που είχαν δημιουργηθεί καθώς και τις μεγάλες κατακτήσεις του εργατικού κινήματος.

Δεν αντελήφθησαν ότι ο κοσμοπολίτικος καπιταλισμός είχε γοητεύσει πολλά έθνη και ανθρώπους της τέχνης και της διανόησης.

Ακόμη και τα πρωτοποριακά κινήματα (νταντά, σουρεαλισμός) στις αρχές του εικοστού αιώνα, παρότι επιτέθηκαν στα πάντα, κατέληξαν τελικά στην κομμουνιστική ουτοπία· και οι νέοι, με την εξέγερση τη δεκαετία του '60 σ' όλον σχεδόν τον κόσμο, αφού πήγαν αριστερά, τελικά υποχρεώθηκαν να «υπηρετήσουν» τον «κοσμοπολίτικο» άνεμο μιας κατασκευασμένης ουτοπίας της ελευθερίας και της έξαρσης της ατομικότητας.

Η ουτοπία δεν είναι ανέφικτη, ακόμη και σήμερα που όλοι λένε ότι δεν υπάρχει εναλλακτική λύση. Πάντα θα είναι μέσα μας η ουτοπία, έστω ως ζώπυρη και κινητήρια δύναμη, ακόμη και σαν όραμα για έναν βέλτερο κόσμο, για μια δίκαιη (λέμε...) κοινωνία.

Και ιστορικά, όμως, πάντα θα εμφανίζεται, όπως έχει πολλές φορές συμβεί στο παρελθόν, παρότι πάντα ηττάται· αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει να πάψουμε να πιστεύουμε σε αυτή. Όπως είπαμε, είναι βαθιά ριζωμένη στις σωματοψυχές, και αυτή η ανθρωπολογική της διάσταση δύσκολο να ηττηθεί από την ιστορική της περιπέτεια.

Να και μια μεγάλη μορφή του ελληνικού πνεύματος τι λέει: «Ο κομμουνισμός στην Ανατολή ηττήθηκε ακριβώς λόγω της μαζικοδημοκρατικής πραγμάτωσης της Ουτοπίας στη Δύση, που παρ' όλες τις ελλείψεις της έδεσε τις μάζες στο “σύστημα” και έκοψε τα φτερά των επαναστατικών κινημάτων» (Παναγιώτης Κονδύλης), «Η ηδονή, η ισχύς, η ουτοπία», εκδόσεις «Στιγμή»).

Όσο κι αν έχουν κουραστεί ή απογοητευτεί τα παλικάρια της επανάστασης, όσο και αν όλα φαίνονται τελειωμένα, η ριζοσπαστικότητα εντούτοις και η ανανεωτική διάθεση, κυρίως των νέων, δείχνουν ότι η επανεμφάνιση της ουτοπίας είναι πιθανή ακόμη και στο άμεσο μέλλον. Οι συνθήκες είναι ευνοϊκές για την επανάκαμψή της.

Αφού η Αριστερά, ο έως πρόσφατα κύριος εκφραστής της, έπαψε να την εκπροσωπεί, η ευθύνη μετατοπίζεται στα κοινωνικά κινήματα, σε κοινοτιστικές μορφές οργάνωσης της παραγωγής, σε αμεσοδημοκρατικές πολιτικές λειτουργίες. Μπορεί να μοιάζει... ουτοπικό, αλλά είπαμε: η ουτοπία είναι εντός της Ιστορίας.