America-America

του Χρήστου Ζιώγα*

Στο ομώνυμο κινηματογραφικό αριστούργημα του Ηλία Καζάν αποτυπώνεται η προσπάθεια ενός νεαρού Έλληνα της Μικράς Ασίας να μεταναστεύσει στις Ηνωμένες Πολιτείες. Είναι γεγονός αναμφισβήτητο πως η συγκεκριμένη χώρα αποτέλεσε, από τα τέλη του 19ου αιώνα, πολυπόθητο προορισμό αλλά και ανεκπλήρωτο όνειρο για εκατομμύρια ανθρώπους. Το ερώτημα που ανακύπτει, επ’ αφορμή των αμερικανικών εκλογών, είναι κατά πόσο η συγκεκριμένη χώρα εξακολουθεί, κι αν ναι σε ποιο βαθμό, να αυτοπροσδιορίζεται και να θεωρείται από πολλούς ως η σύγχρονη γη της επαγγελίας;

Οι Ηνωμένες Πολιτείες για περισσότερο από έναν αιώνα υποστασιώνουν το ισχυρότερο και πλουσιότερο κράτος. Η εν λόγω πραγματικότητα συνετέλεσε στην δημιουργία της προαναφερθείσας κοινής πεποίθησης και ανατροφοδότησε έκτοτε την οικεία αντίληψη περί μοναδικότητας του αμερικανικού έθνους, γεγονός που εξέθρεψε θέσεις και δράσεις για τον αναμορφωτικό ρόλο της Αμερικής στο διεθνές σύστημα. Οι ενδοευρωπαϊκές αντιπαραθέσεις, στα τέλη του 18ου αιώνα, και οι συνεπαγόμενοι ναπολεόντειοι πόλεμοι συνέβαλαν στην επικράτηση της αμερικανικής επανάστασης. Ακολούθως η γεωγραφική προστασία που παρείχαν στην αμερικανική ήπειρο ο Ατλαντικός και Ειρηνικός ωκεανός, προσέδωσαν στις Ηνωμένες Πολιτείες την δυνατότητα να αναπτυχθούν πολιτικά και οικονομικά καθώς και να παραμείνουν απρόσβλητες στους δύο παγκοσμίους πολέμους. Βέβαια δεν ήταν, κυρίως, οι γεωπολιτικοί παράγοντες, ούτε η ηπειρωτική της έκταση ή οι πλουτοπαραγωγικοί της πόροι, που συνέβαλαν στην ανέλιξη των Ηνωμένων Πολιτειών ως ο ισχυρότερος δρώντας του διεθνούς συστήματος, όσο το πολιτικό και οικονομικό της σύστημα. Η γεωγραφική απόσταση τους παρείχε την απαραίτητη προστασία από τις «ευαισθητοποιημένες», στην διατήρηση της ισορροπίας ισχύος, πολιτικές των μεγάλων ευρωπαϊκών δυνάμεων.

Το ερώτημα που αναφύεται συνίσταται στο αν η Αμερική θα συνεχίσει να αποτελεί το θελκτικό πρότυπο για ανθρώπους και κράτη; Το τέλος του ψυχρού πολέμου επισφραγίστηκε με την επικράτηση των Ηνωμένων Πολιτειών στον μακροχρόνιο και επίπονο ανταγωνισμό με την Σοβιετική Ένωση και την επιθυμία της χώρας να οικοδομήσει μία φιλελεύθερη διεθνή τάξη, εντός της οποίας η Ουάσιγκτον θα διαδραματίζει σημαίνοντα ρόλο. Ένα τέταρτο του αιώνα μετά και κατόπιν τριών επανεκλεγμένων αμερικανών προέδρων, βάσιμα μπορούμε να υποστηρίξουμε ότι οι αμερικανικές στοχοθεσίες έχουν εκπληρωθεί μερικώς, εμφανίζοντας σημάδια κόπωσης ως προς την εξελικτική τους δυναμική. Παράλληλα, στο εσωτερικό κατά την προεκλογική περίοδο ο ένας εκ των διεκδικητών του προεδρικού θώκου δηλώνει ευθαρσώς, αφουγκραζόμενος προφανώς ένα τμήμα της αμερικανικής κοινωνίας, ότι θα θεσμοθετήσει πολιτικές απαγόρευσης εισόδου μεταναστών στην αμερικανική επικράτεια. Οι Ηνωμένες Πολιτείες εξ συστάσεως αποτέλεσαν χώρα μεταναστών που αναζητούσαν καλύτερες συνθήκες διαβίωσης, περισσότερες ευκαιρίες οικονομικής επιτυχίας και κοινωνικής κινητικότητας. Συν τω χρόνω απετέλεσε και προορισμό όλων όσοι ήθελαν και μπορούσαν να φοιτήσουν στα αμερικανικά πανεπιστήμια, γεγονός που συνέτεινε στην διαιώνιση της αμερικανικής πρωτοκαθεδρίας.

Στην τωρινή περίσταση ένα τμήμα της αμερικανικής κοινωνίας ανησυχεί για την διατήρηση του επικρατούντος αγγλοσαξονικού ανθρωπολογικού και θεσμικού μοντέλου˙ η φιλελεύθερη παράδοση συνέβαλε καθοριστικά στο να καταστούν οι Ηνωμένες Πολιτείες το ισχυρότερο κράτος. Είναι γεγονός ότι μέχρι προσφάτως και για όλο το διάστημα στο οποίο η Αμερική αποτέλεσε προορισμό μεγάλων μεταναστευτικών ροών κατόρθωνε να ενσωματώνει γόνιμα τους νεοεισερχόμενους πληθυσμούς.  Ενώ πολλοί εξ αυτών εξακολουθούσαν να αυτοπροσδιορίζονται ως Ιταλοί, Ιρλανδοί, Έλληνες, Εβραίοι λειτουργούσαν όμως στο οικονομικό και πολιτικό πεδίο επί τη βάσει του κυρίαρχου αγγλοσαξονικού προτύπου. Φαίνεται ορισμένοι αμερικανοί πολίτες να αισθάνονται ότι απειλούνται οι ίδιοι και το υπάρχον κοινωνικοπολιτικό γίγνεσθαι από τα μεταναστευτικά ρεύματα και τους δημογραφικούς δείκτες. Η συγκεκριμένη προσέγγιση αποτυπώθηκε τόσο στην επιλογή του ενός εκ των υποψηφίων, όσο και στην θεματολογία  της προεκλογικής περιόδου. Ουδείς δύναται με βεβαιότητα να αποφανθεί αν η διαμορφωθείσα κατάσταση είναι αποτέλεσμα κόπωσης του αμερικανικού έθνους, που αποτυπώνεται με αμυντικά αντανακλαστικά, ή/και μίας φοβίας του για να διατηρήσει τα βασικά χαρακτηριστικά της ιδιοσυστασίας του, επιβάλλοντας μία νέα μορφή απομονωτισμού. Καθ’ όλη την διάρκεια του 19ου αιώνα οι Ηνωμένες Πολιτείες απείχαν από το ευρωκεντρικό διεθνές σύστημα, αλλά παρέμεναν προορισμός μεγάλων μεταναστευτικών ρευμάτων, γεγονότα που συνετέλεσαν καίρια στην δυναμική τους είσοδο στο διεθνές στερέωμα κατά τον 20ο αιώνα.

Οι Ηνωμένες Πολιτείες, η πιο επιτυχημένη ευρωπαϊκή αποικία όπως χαρακτηριστικά αναφέρει η Άρεντ Χάνα, συλλογικά έχουν καθορίσει την πρόθεσή τους να παραμείνουν το ισχυρότερο κράτος στο διεθνές σύστημα, σημείο αναφοράς για συμμάχους αλλά και εχθρούς. Ο/Η νέος/α πρόεδρος έχει να διαχειριστεί εκτός του τρόπου διαιώνισης της αμερικανικής ηγεμονίας στο διεθνές σύστημα και την πορεία που θα ακολουθήσει η αμερικανική κοινωνία, κατά πόσο θα εξακολουθήσει να αποτελεί το πρότυπο για τα υπόλοιπα κράτη και ο αμερικανικός τρόπος ζωής το κύριο εξαγώγιμο προϊόν της, σημείο αναφοράς, συνειδητά ή ασυνείδητα, για την πλειοψηφία των ανθρώπων σε πλανητικό επίπεδο.

*Διδάκτωρ Διεθνών Σχέσεων