Ουάσιγκτον κερνά και Βερολίνο πίνει

γράφει ο Δημήτρης Μηλάκας

Με δύο τηλεφωνήματα, το ένα στον Ερντογάν και το άλλο στον Μητσοτάκη, αργά το βράδυ της περασμένης Τρίτης η καγκελάριος Άνγκελα Μέρκελ φαίνεται ότι εξασφάλισε υποσχέσεις πως – προς το παρόν τουλάχιστον – οι ναυτικές δυνάμεις των δύο χωρών θα απαγκιστρωθούν από τις θέσεις που είχαν αναπτυχθεί κάνοντας ένα θερμό επεισόδιο να εμφανίζεται ως πολύ πιθανό. Το ερώτημα, βέβαια, που προκύπτει είναι στη βάση ποιας πρότασης δόθηκαν αυτές οι υποσχέσεις. Ένα δεύτερο ερώτημα είναι αν θα τηρηθούν και, τέλος, ένα τρίτο συναφές ερώτημα είναι αν και κατά πόσο έχει συμφωνηθεί με την «εγγύηση» του Βερολίνου μια διαδικασία και το χρονοδιάγραμμά της προκειμένου αυτό το «moratorium» να αποδώσει καρπούς.

Απαντήσεις σ’ αυτά τα ερωτήματα θα δώσει ο χρόνος και ενδεχομένως ο πρωθυπουργός, ο οποίος σήμερα Πέμπτη θα ενημερώσει τους πολιτικούς αρχηγούς για την κρίση που προκάλεσε η Τουρκία με την έκδοση Νavtex για έρευνες στην ελληνική υφαλοκρηπίδα (αν την είχαμε ορίσει) ,νότια του Καστελλόριζου, παράλληλα με την κινητοποίηση 19 μονάδων του τουρκικού στόλου.

Σύμφωνα με τις πληροφορίες που είχε χτες το «Ποντίκι» από υψηλά ιστάμενη πηγή του υπουργείου Εξωτερικών, μετά την τηλεφωνική επικοινωνία Μέρκελ - Ερντογάν ξεκίνησε το «μάζεμα» των τουρκικών πλοίων. Αυτό που, ωστόσο, η εν λόγω πηγή δεν διευκρίνισε στο «Π» είναι έναντι ποιου ελληνικού ανταλλάγματος συμφώνησε ο Ερντογάν.

Σύμφωνα με όσα ακούγονται από την Τουρκία (ναι, το «Π» έχει και εκεί κάτι λίγες άκρες), ο Ερντογάν κατά την τηλεφωνική του επικοινωνία με τη Μέρκελ ξεκαθάρισε ότι η τουρκική Νavtex που εκδόθηκε για έρευνες νότια του Καστελλόριζου και από την οποία ξεκίνησε η κινητοποίηση των στρατιωτικών δυνάμεων των δύο χωρών είναι καθ’ όλα νόμιμη, καθώς οι εν λόγω θαλάσσιες περιοχές έχουν προσφερθεί για έρευνα και εκμετάλλευση στην κρατική τουρκική εταιρεία πετρελαίου από τον Απρίλιο του 2012 με απόφαση δημοσιευμένη στην τουρκική Εφημερίδα της Κυβερνήσεως. Μάλιστα ο Ερντογάν υπογράμμισε ότι τις συντεταγμένες των εν λόγω οικοπέδων η Άγκυρα τις έχει καταθέσει στον ΟΗΕ.

Απ’ όλα αυτά, ενδεχομένως μπορεί κάποιος να διακρίνει το αντάλλαγμα που καλείται να προσφέρει η Αθήνα στην «καλή θέληση» που είπε ότι θα δείξει ο Ερντογάν συμφωνώντας να αποκλιμακώσει την ένταση: την έναρξη συζητήσεων. Ποιο θα είναι το αντικείμενο αυτών των συζητήσεων; Έχουμε την εντύπωση ότι είναι προφανές: Έχει και πόση επήρεια το Καστελλόριζο στη διαμόρφωση της ελληνικής ΑΟΖ; Είναι προφανές ότι για να προχωρήσει η όποια ελληνική κυβέρνηση (στην προκειμένη περίπτωση η κυβέρνηση Μητσοτάκη) σε έναν τέτοιο διάλογο απαιτείται προετοιμασία του κλίματος και μια στοιχειώδης συναίνεση, από την αξιωματική αντιπολίτευση τουλάχιστον…

Υποχώρηση βήμα - βήμα

Περί της προετοιμασίας του κλίματος για έναν ελληνοτουρκικό διάλογο για το Καστελλόριζο μπορεί να υποστηρίξει κάποιος ότι έχουν γίνει πολλά και μάλιστα με τρόπο που εμπλέκουν και προηγούμενες κυβερνήσεις της χώρας.

Ας γυρίσουμε μια δεκαετία πίσω… Στις 11 Αυγούστου 2010 ο Α’ γενικός διευθυντής του ΥΠΕΞ, κατ’ εντολήν του υπουργού Δ. Δρούτσα (επί της ουσίας κατ’ εντολήν του Γ. Παπανδρέου), υπέβαλε με το έγγραφο ΑΠ.Φ.104174 σε αρμόδιο εμπειρογνώμονα ερωτήματα για ζητήματα της ελληνοτουρκικής διαπραγμάτευσης για την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας.

Μία από τις ερωτήσεις αναζητούσε επιχειρηματολογία που να επιτρέπει την ικανοποίηση της τουρκικής απαίτησης να βγει από την ατζέντα του ελληνοτουρκικού διαλόγου το Καστελλόριζο. Παρ’ όλα αυτά, η εμπειρογνώμονας που ανέλαβε να απαντήσει στα ερωτήματα αυτά είχε διαφορετική άποψη, καθώς στην έκθεση που υπέβαλε τεκμηρίωσε με ισχυρά νομικά επιχειρήματα το ακριβώς αντίθετο από το ζητούμενο. Σύμφωνα με τη γνωμάτευση της εμπειρογνώμονος (την έφερε στη δημοσιότητα στις 14 Δεκεμβρίου η εφημερίδα «Ο Κόσμος του Επενδυτή»):

1. «Στο πλαίσιο της οριοθέτησης των θαλασσίων ζωνών με την Τουρκία δεν είναι σκόπιμο να γίνεται διάκριση μεταξύ της υφαλοκρηπίδας του Αιγαίου και της υφαλοκρηπίδας της ανατολικής Μεσογείου, όπως επιδιώκεται από την τουρκική πλευρά... Τα κυριαρχικά δικαιώματα της Ελλάδας επί της υφαλοκρηπίδας της ανατολικής Μεσογείου θα πρέπει να ενταχθούν στη συνολική διαπραγμάτευση (ή δικαστική επίλυση της διαφοράς) με την Τουρκία. Ενδεχόμενη δε αποσπασματική εξέταση της υφαλοκρηπίδας του Καστελλόριζου δεν θα είναι προς όφελος της χώρας... Σε μία τέτοια περίπτωση είναι σχεδόν βέβαιη η αναγνώριση ‘‘μειωμένης επήρειας’’ στο Καστελλόριζο, ενώ θα έχει χαθεί το διαπραγματευτικό χαρτί των χωρικών υδάτων, αλλά και το ενδεχόμενο ‘‘συμψηφισμού’’ με τις διεκδικήσεις μας στο Αιγαίο».

2. «Το νησιωτικό σύμπλεγμα του Καστελλόριζου, το οποίο αποτελείται συνολικά από 13 νησιά, νησίδες και βράχους, δεν είναι απομονωμένο – γεωγραφικά και διοικητικά ανήκει στα Δωδεκάνησα. Αυτή η πραγματικότητα αποτυπώνεται στην οριοθετική γραμμή του ιταλοτουρκικού Πρακτικού του Δεκεμβρίου του 1932, το οποίο συμπληρώνει την ιταλοτουρκική συμφωνία της Άγκυρας της 4ης Ιανουαρίου 1932, οριοθετώντας τα χωρικά ύδατα της Δωδεκανήσου με τις απέναντι ακτές της Ανατολίας».

3. «Για λόγους πρακτικούς είναι ορθότερο να αντιμετωπίζονται ως ενιαίο σύνολο τα θαλάσσια όρια της Ελλάδας με την Τουρκία από τις εκβολές του Έβρου μέχρι το Καστελλόριζο».

4. «Όσον αφορά τα όρια της ελληνικής υφαλοκρηπίδας στην ανατολική Μεσόγειο, όλο το ανατολικό όριο επηρεάζεται από τη νήσο Στρογγύλη του συμπλέγματος του Καστελλόριζου... Η Ελλάδα και η Κύπρος θα έχουν κοινά όρια υφαλοκρηπίδας μόνον εάν η οριοθετική γραμμή της ελληνοτουρκικής υφαλοκρηπίδας χαραχθεί με βάση τη μέση γραμμή μεταξύ των τουρκικών ακτών και της νήσου Στρογγύλης».

Το Καστελλόριζο επικάθεται…

Έχοντας λάβει τα μηνύματα της καλής διάθεσης της κυβέρνησης Παπανδρέου, η τουρκική κυβέρνηση προχώρησε στο επόμενο βήμα, να διατυπώσει επίσημα την άποψη ότι το Καστελλόριζο απλώς επικάθεται στην τουρκική υφαλοκρηπίδα, όπως άλλωστε συμβαίνει και με τα ελληνικά νησιά που βρίσκονται κοντά στα μικρασιατικά παράλια. Σύμφωνα με το τουρκικό διάβημα («Ποντίκι», 6.4.2011, με τίτλο «Τουρκικό πόδι στο Καστελλόριζο») στην ελληνική πρεσβεία στην Άγκυρα:

● Το Καστελλόριζο με τα χωρικά του ύδατα (6 μίλια) επικάθεται στην τουρκική υφαλοκρηπίδα και δεν διαθέτει κανένα δικαίωμα στην Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη (ΑΟΖ).

● Σύμφωνα με τους τουρκικούς χάρτες, τους οποίους παρουσίασαν στον Έλληνα διπλωμάτη της ελληνικής πρεσβείας στην Άγκυρα, η τουρκική ΑΟΖ στην περιοχή συνορεύει με την ΑΟΖ της Αιγύπτου.

● Η τουρκική κυβέρνηση έχει ενημερώσει για τις θέσεις της την Αίγυπτο και, συνεπώς για αυτό τον λόγο, το Κάιρο, συμμεριζόμενο τις τουρκικές θέσεις, έχει διακόψει τις ελληνοαιγυπτιακές συζητήσεις για την ΑΟΖ στην περιοχή!

Η ελληνική σιωπή

Λίγους μήνες αργότερα, την άνοιξη του 2012, όταν το πολιτικό σύστημα στην Αθήνα βυθιζόταν μαζί με την οικονομία της χώρας στην ανυποληψία και αναζητούσε σωτηρία με μεγάλους συνασπισμούς και εκλογές, η τουρκική Βουλή ψήφισε νόμο που παραχωρούσε την ελληνική υφαλοκρηπίδα του Καστελλόριζου στην τουρκική εταιρεία πετρελαίου για έρευνα και εκμετάλλευση. Ο εν λόγω νόμος μαζί με τους σχετικούς χάρτες της περιοχής δημοσιεύτηκε στην τουρκική Εφημερίδα της Κυβερνήσεως χωρίς να προκαλέσει την παραμικρή αντίδραση στην Αθήνα…

Κάπως έτσι, λοιπόν, φτάσαμε αυτήν τη βδομάδα στην έκδοση της τουρκικής Νavtex και την έξοδο του τουρκικού στόλου στην περιοχή. Με τη Νavtex για έρευνες νότια του Καστελλόριζου η Τουρκία υπενθυμίζει όλα όσα προηγήθηκαν την περασμένη δεκαετία, τις δικές της διπλωματικές κινήσεις και τελικά την ελληνική σιωπή.

Αυτή η σιωπή ή η «μη αντίδραση» των ελληνικών κυβερνήσεων έχει καταστήσει την εν λόγω θαλάσσια περιοχή διαφιλονικούμενη και «δικαιολογεί» το αμερικανικό υπουργείο Εξωτερικών, που στην «πυροσβεστική» του παρέμβαση κάλεσε την Τουρκία να σταματήσει τις στρατιωτικές κινήσεις σ’ αυτήν την «αμφισβητούμενης κυριαρχίας» περιοχή.

Αμηχανία και συνενοχή

Σύμφωνα με παλιούς και έμπειρους διπλωμάτες (οι οποίοι τιμούν το «Π» με την εμπιστοσύνη τους), ό,τι συμβαίνει αυτές τις μέρες μοιάζει με μια γενική πρόβα των επιχειρησιακών τουρκικών σχεδιασμών στην περίπτωση που η Αθήνα δεν συρθεί σε διαπραγματεύσεις επί κυριαρχικών δικαιωμάτων της χώρας και ο Ερντογάν αποφασίσει ότι έχει έρθει η ώρα να «τρυπήσει» στην ελληνική υφαλοκρηπίδα.

Σύμφωνα με τις ίδιες πήγες, η όποια αποκλιμάκωση παρατηρηθεί τις επόμενες ημέρες θα είναι σε άμεση συνάρτηση με το ξεκίνημα και την εξέλιξη μιας ελληνοτουρκικής συζήτησης. Υπό αυτήν την έννοια, έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον το κλίμα που θα διαμορφωθεί στο ελληνικό πολιτικό σκηνικό μετά και τις συναντήσεις που θα έχει σήμερα, Πέμπτη, ο Μητσοτάκης με τους πολιτικούς αρχηγούς.

Είναι, θεωρούν οι ίδιοι διπλωματικοί κύκλοι, εξαιρετικά δύσκολο έως απίθανο για την κυβέρνηση Μητσοτάκη να προχωρήσει σε μια ελληνοτουρκική συζήτηση επί των δικαιωμάτων του Καστελλόριζου σε ΑΟΖ, αν δεν υπάρχει εξασφαλισμένη η ανοχή ή η συμφωνία της αξιωματικής αντιπολίτευσης, τουλάχιστον…

Όσο για τη στήριξη μιας τέτοιας διαδικασίας από το ΚΙΝΑΛΛ, αυτή θα πρέπει να θεωρείται δεδομένη, καθώς το ακολουθούν βάρη αποφάσεων των κυβερνήσεων του ΠΑΣΟΚ, οι οποίες διαμόρφωσαν σε μεγάλο βαθμό τη δύσκολη ελληνική διαπραγματευτική θέση.

Επίσης, κάτι τελευταίο, το οποίο υπογραμμίζουν οι ίδιες πηγές, είναι ότι τόσο η Ν.Δ. όσο και ο ΣΥΡΙΖΑ έχουν εμφανιστεί να ποντάρουν «τα πάντα» στην προστασία του αμερικανικού παράγοντα, καθώς αυτά τα δύο κόμματα μαζί διαπραγματεύτηκαν (ΣΥΡΙΖΑ) και υπέγραψαν (Ν.Δ.) τη νέα ελληνοαμερικανική συμφωνία στρατηγικής συνεργασίας. Αυτή η συμφωνία προβλήθηκε και από τα δύο αυτά κόμματα ως «θώρακας» των ελληνικών συμφερόντων από κάθε επιβουλή.

Οι εξελίξεις, ωστόσο, όπως φάνηκε και από την ανακοίνωση του αμερικανικού ΥΠΕΞ (περί «αμφισβητούμενης περιοχής» νότια του Καστελλόριζου) διαψεύδουν τις προσδοκίες των δύο κομμάτων εξουσίας και τα υποχρεώνουν να μοιραστούν το βάρος των ευθυνών όπως τους αναλογεί για το ξεγύμνωμα της χώρας…