Ο Άδωνις κι ο Κώστας, η ντροπή και η ελπίδα...

γράφει ο Γιώργος X. Παπασωτηρίου  

«Κώστα, Κώστα, πέρασες Νομική Αθήνας, ρε»! Η φωνή του πατέρα του Κώστα Καλαμπόκα, την ώρα που οι δυνάμεις της κρατικής βίας τον μετέφεραν σιδεροδέσμιο στα δικαστήρια της Ευελπίδων, διέλυσε το αφήγημα της δεξιάς. Απέδειξε ότι τα παιδιά που διαδηλώνουν, τα παιδιά που αγωνίζονται, που είναι αλληλέγγυα στον πόνο των προσφύγων και των απελπισμένων, τα παιδιά των Εξαρχείων, τα παιδιά της συντροφικότητας και του «Εμείς», δεν είναι "ότι κι ότι", δεν είναι κάποιοι «αποτυχημένοι», είναι οι «άριστοι», της πραγματικής και όχι της αγορασμένης «αριστείας». Αυτή η γεμάτη περηφάνια φωνή του πατέρα του Κώστα τους στοίχειωσε. Γι' αυτό βγήκε σήμερα ο γνωστός αδιάντροπος, ο αντιπρόεδρος της κυβέρνησης για να αποδομήσει την ηθική νίκη του Κώστα και να μιλήσει για «ντροπή»! «Πήγε –λέει- ο άλλος και του είπε ότι πέρασε στη Νομική αντί να του πει ότι ντρόπιασε το σπίτι μου».

Μιλάει για ντροπή ο Άδωνις Γεωργιάδης, αυτός που δήλωσε, ενώ δεκάδες μετανάστες πνίγονταν στο Ιόνιο, «…πόσο καλά προετοιμασμένοι είναι που γνώριζαν ότι λειτουργεί και το 112 και πήραν τηλέφωνο.»! Μιλάει για ντροπή αυτός που έλεγε ότι «Έχουμε πέσει θύματα ομαδικής προσπάθειας αλλοίωσης της χώρας(σ.σ. από τους πρόσφυγες και τους μετανάστες!)…».

Αυτός που πουλάει βιβλία, δεν διάβασε ποτέ τον Ν. Καζαντζάκη, ο οποίος έλεγε, πως ντροπή είναι «Αν έστω και ένα παιδί σε κάποια άκρη του κόσμου πεθαίνει από την πείνα ή από τον πόλεμο…». Ότι ντροπή είναι αν ένα παιδί πνίγεται στη Μεσόγειο, επειδή οι ομοϊδεάτες νεοφιλελεύθεροι του κ. Γεωργιάδη, θέλουν να κάνουν πολέμους με σκοπό την πώληση όπλων, την εκμετάλλευση των πόρων, για το κέρδος. Ότι ντροπή είναι η ανεργία, η άγρια εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο, η ματαίωση των ονείρων των νέων, ότι ντροπή είναι μια ζωή που έχει δύο χρονολογίες με μία παύλα ανάμεσα. Αυτή τη ντροπή δεν την ξέρει ο Γεωργιάδης, αυτός γνωρίζει μόνο «νοικοκυραίους», αυτό είναι το ακροατήριο, οι ψηφοφόροι του.

Η «ντροπή», όμως, δεν χρησιμοποιείται τυχαία. Ο Λακάν χρησιμοποίησε τον όρο «Hontologie» συνενώνοντας τη λέξη honte, η οποία στα γαλλικά σημαίνει ντροπή, με το φιλοσοφικό όρο «ontologie», που σημαίνει οντολογία, για να καταδείξει ότι η ντροπή είναι ένα κοινωνικό συναίσθημα που πηγάζει από την αίσθηση ότι μας βλέπουν και συνδέεται άμεσα με το περιφρονητικό βλέμμα των άλλων, είτε γιατί όντως μας βλέπουν αρνητικά είτε γιατί εμείς το φανταζόμαστε. Μοιάζει πολύ με την ενοχή αλλά η ενοχή προέρχεται από την αίσθηση της παραβίασης, ενώ η ντροπή είναι σύγκρουση του εγώ με το υπερεγώ. Και τα δύο, όμως, είναι ιδιαίτερα δυσάρεστα συναισθήματα και χρησιμοποιήθηκαν δυστυχώς ως παιδαγωγικά «εργαλεία», με άσχημα πολύ συχνά αποτελέσματα. Ο θεσμός της οικογένειας -και του σχολείου- έκανε χρήση των συναισθημάτων αυτών ως μέσο για να επιβάλλει την εξουσία στα μέλη της. Αυτά ξέρει ο Γεωργιάδης, αυτά τα παρωχημένα «παιδαγωγικά εργαλεία» αναφέρει. Η ντροπή λοιπόν είναι ο μπάτσος στο κεφάλι των παιδιών, των μαθητών, των γυναικών, των "αμαρτωλών", των φτωχών.

Αλλά να, έρχεται η στιγμή που η αντίληψη αυτή ανατρέπεται. «Οι άνθρωποι καταριούνται τον αμαρτωλό», έλεγε ο Όσκαρ Ουάιλντ, κι όμως «δεν είναι ο αμαρτωλός που είναι η ντροπή μας, αλλά ο ηλίθιος. Δεν υπάρχει καμιά άλλη αμαρτία πέρα απ’ την ηλιθιότητα».

Ο Μπένγιαμιν συνδέει τη ντροπή με τη φτώχεια και την εξέγερση. «Η φτώχεια δεν είναι ντροπή», γράφει, «Ωστόσο τον φτωχό τον ντροπιάζουν. Το κάνουν, και τον παρηγορούν μ’ αυτή τη φρασούλα… εκείνο το βάναυσο «ο μη εργαζόμενος μηδέ εσθιέτω». 

Η ντροπή τέλος, σύμφωνα με τον Λακάν, αποτελεί  προϊόν ενός καπιταλιστικού λόγου. Ενεργοποιεί την πράξη της εξέγερσης και αποδεικνύει ότι το υποκείμενο υπάρχει. Ντρέπομαι, άρα υπάρχω, υπάρχω άρα εξεγείρομαι. Ό,τι δηλαδή συμβαίνει με τον Κώστα Καλαμπόκα και τους άλλους νέους, την ελπίδα αυτής της κοινωνίας…