TikTok: Η εφαρμογή που «σαρώνει» και τρομάζει

Της Jessica Hyde

To TikTok είναι η εφαρμογή που έχει κατακτήσει τον κόσμο των κοινωνικών δικτύων. Οσο όμως αυξάνονται οι χρήστες του τόσο αυξάνονται και οι ανησυχίες γύρω από το πόσο ασφαλή είναι τα στοιχεία των χρηστών της.

Οι περισσότεροι στην Ελλάδα άκουσαν για πρώτη φορά το TikTok την περίοδο της καραντίνας. Η εφαρμογή, η οποία ήταν ήδη γνωστή στην υπόλοιπο κόσμο, κατέβηκε με «φρενήρεις» ρυθμούς κατά την διάρκεια της καραντίνας τόσο σε παγκόσμιο επίπεδο όσο και στην χώρα μας. Ωστόσο, την στιγμή που οι περισσότεροι διασκεδάζουν ανεβάζοντας χιουμοριστικά βιντεάκια και τα μοιράζονται με τους φίλους τους, υπάρχουν κι αυτοί που ανησυχούν έντονα για την ασφάλεια των δεδομένων τους. Οι περισσότερες μάλιστα ανησυχίες έρχονται από τους αξιωματούχους των διάφορων κυβερνήσεων στον δυτικό κυρίως κόσμο, οι οποίοι βλέπουν στην παντοδυναμία της εφαρμογής μια επέλαση της Κίνας. Κατά πόσο όμως οι ανησυχίες τους έχουν βάση και θα πρέπει τελικά να διαγράψουμε την εφαρμογή από το κινητό μας;

Τι είναι το TikTok

Το TikTok είναι μια εφαρμογή διαμοιρασμού βίντεο, παρόμοιο με το Snapchat ή το Instagram. Οι χρήστες έχουν την δυνατότητα να ανεβάσουν ένα βίντεο διάρκειας από 15 έως 60 δευτερολέπτων και οι υπόλοιποι μπορούν να τους κάνουν «like», να τα ψάξουν μέσω hashtag και να το κοινοποιήσουν σε τρίτους. Ωστόσο αυτό που κάνει την διαφορά με τις υπόλοιπες εφαρμογές είναι ότι οι χρήστες έχουν την δυνατότητα να κάνουν πολύ εύκολα lip sync (να μιλήσουν ή να τραγουδήσουν σε πλέι μπακ) , ενώ ακούγεται ένας τραγουδιστής ή ο διάλογος από μια ταινία.

Η εφαρμογή είχε εμφανιστεί στην Κίνα αρχικά ως Musical.ly ως αμιγώς lip sync εφαρμογή. Το 2016 το Facebook διαβλέποντας την δυναμική της εφαρμογής είχε καταβάλει τεράστιες προσπάθειες να την εξαγοράσει σε μία προσπάθεια να εισέλθει στην κινέζικη αγορά, ωστόσο τελικά δεν τα κατάφερε. Το Bloomberg ανέφερε ότι το Facebook έκανε πίσω εξαιτίας «ανησυχιών για τη βάση χρηστών της εφαρμογής που ήταν νεαρής ηλικίας καθώς και εξαιτίας της κινεζικής κυριότητας», ωστόσο κάτι τέτοιο δεν επιβεβαιώνεται επίσημα.

Τελικά, το Musical.ly πωλήθηκε το 2017 στην κινεζική εταιρεία ByteDance, η οποία το μετονόμασε σε TikTok και από το 2018 πρόσθεσε κι άλλες δυνατότητες. Από εκείνη τη στιγμή η δημοτικότητά του εκτοξεύτηκε και ήδη το 2019 ήταν η δεύτερη εφαρμογή με τα περισσότερα download μετά το WhatsApp, ενώ το πρώτο τρίμηνο του 2020 με την καραντίνα να έχει επικρατήσει σε μεγάλο μέρος του πλανήτη πέρασε στην πρώτη θέση των download παγκοσμίως. Συνολικά μέχρι σήμερα έχει «κατέβει» σχεδόν δύο δισεκατομμύρια φορές με το 41% των χρηστών του να είναι ηλικίας 16 με 24 ετών. Μόνο το πρώτο τρίμηνο του 2020 «κατέβηκε» 315 εκατ. φορές και έγινε η εφαρμογή που έχει σημειώσει τα περισσότερα download σε τόσο μικρό χρονικό διάστημα.

Φυσικά, την ίδια στιγμή τα νούμερα όσων κατεβάζουν την εφαρμογή δεν ταυτίζονται με αυτά όσων τελικά την χρησιμοποιούν συστηματικά. Υπολογίζεται ότι το TikTok έχει περίπου 800 εκατ. ενεργούς χρήστες τον μήνα, την στιγμή που το Instagram ξεπερνά το ένα δισεκατομμύριο. Σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα στοιχεία το TikTok είναι η ένατη πιο δημοφιλής εφαρμογή από άποψη ενεργών χρηστών, ωστόσο η δυναμική της είναι αδιαμφισβήτητη. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε που ο Μαρκ Ζάκερμπεργκ του Facebook πριν από τρία περίπου χρόνια – όταν κανείς δεν ήξερε το TikTok- έλεγε ότι αν θα πρέπει να φοβούνται μια εφαρμογή αυτή είναι το TikTok.

Οι ανησυχίες

Η εταιρεία στην οποία ανήκει το TikTok είναι η ByteDance, η οποία έχει ως βάση της την Κίνα και ιδρύθηκε από τον Ζανγκ Γιμίνγκ το 2012. Σε αυτήν ανήκει μια από τις πιο δημοφιλές εφαρμογές στην Κίνα, το Toutiao, το οποίο «διαβάζει» μέσω αλγορίθμων τις προτιμήσεις του χρήστη ώστε να του προσφέρει εξατομικευμένες προτάσεις από την ειδησεογραφία, τη μουσική, αναρτήσεις άλλων, εικόνες κλπ. Επίσης η εταιρεία κατέχει τις εφαρμογές BuzzVideo και Vigo Video.

Οι περισσότεροι φόβοι αφορούν ακριβώς την κινεζική προέλευση της εφαρμογής. Πολλές δυτικές κυβερνήσεις φοβούνται ότι η εταιρεία θα μοιράζεται μερικά από τα δεδομένα των χρηστών της με την κινεζική κυβέρνηση είτε εσκεμμένα μέσω αιτημάτων των αρχών είτε ακούσια μέσω παρακολούθησης του λογισμικού της. Γενικότερα, υπάρχουν μεγάλες ανησυχίες σχετικά με το πόσα δεδομένα συλλέγει το TikTok από τις συσκευές των χρηστών του και μέσα σε αυτό το πλαίσιο η αμερικανική κυβέρνηση σκέφτεται έντονα να απαγορεύσει την χρήση της στις ΗΠΑ.

«Ο φόβος είναι ότι οι πληροφορίες στο TikTok θα μπορούσαν να παρέχουν περισσότερες λεπτομέρειες από αυτές που θα ήθελε ο χρήστης σχετικά με τις συνήθειές του, πού βρίσκεται, τι κάνει ή τι προτιμα», αναφέρει ο Κρις Μοράλες, επικεφαλής ανάλυσης δεδομένων ασφαλείας στην εταιρεία κυβερνοασφάλειας, Vectra. «Θεωρητικά θα μπορούσε να εντοπίσει την τοποθεσία οποιουδήποτε, ακόμα και σε μια στρατιωτική βάση ή σε κυβερνητική τοποθεσία», προσθέτει.

Ειδικοί αναλυτές εκτιμούν παράλληλα ότι ο κώδικας του TikTok θα μπορούσε να επιτρέψει παραβιάσεις ασφαλείας και δεδομένων. Το TikTok έχει παρουσιάσει αρκετές φορές προβλήματα ασφαλείας, όπως αυτό τον Ιανουάριο του 2020 το οποίο επέτρεψε σε έναν χάκερ αν ελέγξει λογαριασμούς τρίτων, να ανεβάσει βίντεο χωρίς έγκριση, να μετατρέψει ιδιωτικά βίντεο σε δημόσια και να διαγράψει ήδη υπάρχοντα βίντεο.

Την ίδια στιγμή υπάρχουν πολλές αναφορές για λογοκρισία από την εφαρμογή σε περίπτωση που οι χρήστες του ασκούν αρνητική κριτική στην κυβέρνηση της Κίνας. Πολλοί χρήστες, ειδικά στο Χονγκ Κονγκ όπου μαίνονται διαδηλώσεις κατά της κινεζικής κυβέρνησης, αναφέρουν ότι διαγράφονται χωρίς προειδοποίηση αναρτήσεις τους ή «περικόπτονται». Το TikTok ωστόσο αρνείται αυτές τις κατηγορίες.

Στο πλαίσιο αυτό και ο Μαρκ Ζακερμπεργκ πέρασε στην αντεπίθεση δηλώνοντας σε μια ομιλία του στο Πανεπιστήμιο Τζορτζτάουν τον Οκτώβριο: «Ενώ τα δικά μας μέσα, όπως το WhatsApp, χρησιμοποιούνται από διαδηλωτές και ακτιβιστές απ’ όλο τον κόσμο χάρη στην ισχυρή κρυπτογράφηση και τις προστασίες ασφαλείας, στο TikTok, την κινεζική εφαρμογή η οποία αναπτύσσεται σε όλον τον κόσμο, οι αναφορές αυτών των ίδιων διαμαρτυριών λογοκρίνονται ακόμα και εδώ στις ΗΠΑ. Αυτό είναι το ίντερνετ που θέλουμε;».

Φυσικά, θα μπορούσε κάποιος να σχολιάσει ότι αυτά είναι λόγια κάποιου που βλέπει το δικό του προϊόν να απειλείται την στιγμή μάλιστα που ο ίδιος έχει ήδη κατηγορηθεί και επίσημα για χειραγώγηση εκλογικών διαδικασιών.

Την ίδια στιγμή πάντως αποτελεί γεγονός ότι το TikTok συλλέγει ένα πολύ μεγάλο αριθμό δεδομένων από τους χρήστες, σύμφωνα με έρευνες. Για να εγγραφούν, οι χρήστες θα πρέπει να δώσουν το email τους, τον αριθμό τηλεφώνου τους και λινκ για κάποιον άλλον λογαριασμό τους κοινωνικής δικτύωσης. Η εφαρμογή απαιτεί ακόμα άδεια για πρόσβαση στον εντοπισμό της περιοχής του χρήστη, στις ηχητικές καταγραφές και τα βίντεο και τις επαφές του, όπως αναφέρει η μελέτη της εταιρίας κυβερνοασφάλειας των κινητών Lookout από το Σαν Φρανσίσκο.

Αυτά είναι πολύ περισσότερα δεδομένα από αυτά που ζητούν τα υπόλοιπα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Συνδυαζόμενες αυτές οι πληροφορίες θα μπορούσαν πολύ εύκολα να εντοπίσουν και να ταυτοποιήσουν τις κινήσεις και τις ενέργειες συγκεκριμένων ατόμων που χρησιμοποιούν την εφαρμογή. «Το γεγονός ότι το TikTok ανήκει σε μια κινεζική εταιρία κάνει αυτές τις ανησυχίες λογικές και θέμα εθνικής ασφάλειας», αναφέρει ο Χανκ Σλες  του Lookout.

  

Πράγματι, η Κίνα εφαρμόζει αρκετά επιθετική πολιτική σε σχέση με άλλες κυβερνήσεις προς εταιρίες για να μοιραστούν τα δεδομένα τους και η ByteDance έχει εργαστεί με τοπικές αστυνομικές δυνάμεις στο Σιντσιάνγκ, όπου το Πεκίνο κατηγορήθηκε για την κράτηση περίπου ενός εκατομμυρίου ανθρώπων που ανήκουν σε θρησκευτικές μειονότητες σε κέντρα επανεκπαίδευσης και φυλακές, σύμφωνα με αναφορά του 2019 από το Ινστιτούτου Αυστραλιανής Στρατηγικής Πολιτικής (ASPI). Η εταιρία είχε ενεργό ρόλο στην «διασπορά της κυβερνητικής προπαγάνδας στο Σιντσιάνγκ», σύμφωνα με την αναφορά.

Το TikTok πάντως έχει αρνηθεί ότι προμήθευσε με πληροφορίες την κινεζική κυβέρνηση και διαχώρισε την θέση του από το ByteDance. Μάλιστα για να δείξει την "στροφή" του προς τη Δύση προσέλαβε ως επικεφαλής CEO τον περασμένο Μάιο τον Αμερικανό Κέβιν Μάγιερ, πρώην στέλεχος της Disney, ενώ άνοιξε και γραφεία στις ΗΠΑ.

Σύμφωνα με αναφορά της αμερικανικής εταιρείας Penetrum, η πλειοψηφία των δεδομένων που συλλέγει το TikTok διατηρούνται σε εγκαταστάσεις της επίσης κινεζικής εταιρείας Alibaba, η οποία στο παρελθόν είχε αντιμετωπίσει ζητήματα παραβίασης προσωπικών δεδομένων με στοιχεία χιλιάδων Κινέζων χρηστών να έχουν βρεθεί εκτεθειμένα στο διαδίκτυο. Σύμφωνα πάντα με την αναφορά, η Alibaba στους κανόνες προστασίας της ιδιωτικότητας προβλέπει την μεταφορά προσωπικών δεδομένων που έχει στην κατοχή της σε τρίτα μέρη.

Παράλληλα, οι σέρβερ, οι οποίοι βρίσκονται στην Κίνα, είναι υπό κινεζική δικαιοδοσία και έτσι μπορούν να ανταποκριθούν πιο εύκολα σε αιτήματα για διαμοιρασμό δεδομένων.

«Απ’ όσο καταλαβαίνουμε και βάσει των αναλύσεών μας, το TikTok συλλέγει σε πολύ μεγάλο βαθμό δεδομένα χρηστών και τουλάχιστον ένα μέρος από αυτά τα αρχεία αποθηκεύεται σε κινεζικούς σέρβερ της Alibaba», σημειώνει η αναφορά της Penetrum.

Επιπλέον το TikTok δέχθηκε έντονη κριτική για περιστατικά λογοκρισίας που καθοδηγούνται από κοινωνικές ή πολιτικές νόρμες στην Κίνα. Για παράδειγμα, απαγόρευσε την προβολή βίντεο που αναφέρονταν στη σφαγή των Κινέζων φοιτητών στην Πλατεία Τιενανμεν το 1989, ενώ λογοκρισία υπήρξε και σε βίντεο σχετικό με τις διαδηλώσεις του Χονγκ Κονγκ, το Θιβέτ και τη θρησκευτική ομάδα Φάλουν Γκόνγκ. Επίσης υπήρξαν καταγγελίες ότι οι διαχειριστές του TikTok δέχθηκαν οδηγίες να «κουκουλώνουν» βίντεο χρηστών που εμφανίζονται «πολύ άσχημοι, φτωχοί ή ανήμποροι».

Απαγόρευση του TikTok

Οι αναφορές αυτές έχουν οδηγήσει σε ένα κύμα απαγορεύσεων της πρόσβασης στην εφαρμογή από εταιρίες ή ακόμα και κυβερνήσεις.

Την περασμένη εβδομάδα η Amazon ζήτησε από τους εργαζόμενούς της να διαγράψουν την εφαρμογή από τα κινητά τους, αν και στην συνέχεια αναίρεσε αυτήν την οδηγία και οι εργαζόμενοι μπορούν να συνεχίσουν να χρησιμοποιούν την εφαρμογή κανονικά. Παράλληλα, η αμερικανική πολυεθνική χρηματοοικονομική εταιρεία Wells Fargo ανακοίνωσε ότι θα ζητήσει από όλους τους εργαζόμενούς της να διαγράψουν από τις συσκευές τους τη συγκεκριμένη εφαρμογή.

Παράλληλα, η Ινδία ανακοίνωσε ότι απαγορεύει την πρόσβαση στο TikTok και σε άλλες 50 κινεζικές εφαρμογές αποκαλώντας τες «απειλή για την λαϊκή κυριαρχία και την ηθική».

Αλλά και στις Ηνωμένες Πολιτείες, ο υπουργός Εξωτερικών Μάικ Πομπέο δήλωσε ότι η κυβέρνηση Τραμπ εξετάζει το ενδεχόμενο απαγόρευσης της εφαρμογής.  Ο Πομπέο ειχε αναφερθεί και στο παρελθόν στη δημοφιλή εφαρμογή εκφράζοντας έντονα τις επιφυλάξεις του για το γεγονός ότι ευαίσθητα προσωπικά δεδομένα των Αμερικανών πολιτών μπορεί να καταλήξουν στα χέρια του Κινεζικού Κομμουνιστικού Κόμματος. Τότε, στέλεχος του TikTok, είχε αντικρούσει τις αναφορές λέγοντας ότι επικεφαλής της εφαρμογής βρίσκεται ένας Αμερικανός CEO (ο Κέβιν Μάγιερ), ενώ εκατοντάδες υπάλληλοι εργάζονται στα γραφεία της εταιρείας στις ΗΠΑ, τα οποία άνοιξαν πρόσφατα. Παράλληλα, σχετικά με τα προβλήματα ασφαλείας για τα οποία κατηγορήθηκε η εφαρμογή, το στέλεχος ανέφερε ότι δεν υπάρχει μεγαλύτερη προτεραιότητα από το να διασφαλίζονται τα προσωπικά δεδομένα των χρηστών της εφαρμογής και ότι ουδέποτε το TikTok παραχώρησε οποιασδήποτε μορφής δεδομένα στην κινεζική κυβέρνηση και ούτε πρόκειται να πράξει κάτι τέτοιο, ακόμη κι εάν δεχθεί πιέσεις για να το κάνει.

Ήδη από τον Δεκέμβριο πάντως, οι αμερικανικές ένοπλες δυνάμεις έχουν δώσει στο προσωπικό τους εντολή για διαγράφη της συγκεκριμένης εφαρμογής. Τον Μάρτιο, δύο Ρεπουμπλικανοί γερουσιαστές εισήγαγαν έναν νόμο που θα απαγόρευε σε ομοσπονδιακούς υπαλλήλους να χρησιμοποιούν το TikTok στα κυβερνητικά κινητά τους.

Φυσικά δεν είναι τυχαίο που οι ΗΠΑ και η Ινδία έχουν προβληματική – στην καλύτερη- σχέση με την Κίνα. Οι ΗΠΑ εδώ και αρκετό καιρό βρίσκονται σε ένα ακήρυχτο οικονομικό πόλεμο με την Κινα με τον Ντόναλντ Τραμπ να ρίχνει συνεχώς λάδι στη φωτιά χαρακτηρίζοντας τον κοροναϊό «κινεζικό ιό» και απαγορεύοντας την εισαγωγή των προϊόντων της κινεζικής Huawei.

Από την άλλη, οι αποφάσεις αυτές στην Ινδία ήρθαν ύστερα από ένα θερμό επεισόδιο στα κινεζο-ινδικά σύνορα που κατέληξαν στον θάνατο Ινδών στρατιωτών. Αμέσως μόλις η ινδική κυβέρνηση ανακοίνωσε τη «σύσταση» προς τις εκατοντάδες εκατομμύρια χρήστες TikTok στη χώρα να απεγκαταστήσουν την εφαρμογή, δεκάδες εκατομμύρια χρήστες εγγράφηκαν σε ανάλογες ινδικές εφαρμογές. Κινεζικά μέσα ενημέρωσης αναφέρουν ότι η εταιρία είχε δαπανήσει ένα δισεκατομμύριο δολάρια για να αναπτύξει τις δραστηριότητές της στην Ινδία και τώρα βρίσκεται αντιμέτωπη με απώλειες 6 δισ. δολαρίων.

«Τις προσεχείς εβδομάδες, η πραγματική απειλή για το Tik Tok θα είναι οι συζητήσεις στην Ευρώπη και την Αμερική για περιορισμούς πρόσβασης ή ρύθμιση της εφαρμογής, με αφορμή την ασφάλεια και τη διαφύλαξη της ιδιωτικής ζωής» εκτίμησε από την άλλη το περιοδικό Forbes.

«Πρόκειται για μια τέλεια «καταιγίδα» όπου η τεχνολογία συναντά τον παγκόσμιο γεωπολιτικό ανταγωνισμό.  Τέτοιου είδους πράγματα χρησιμοποιούνται ως τακτικές πίεσης σε μια εμπορική γεωπολιτική διαπραγμάτευση», αναφέρει ο Ντάγκλας Σμιντ,  καθηγητής Επιστήμης Ηλεκτρονικών Υπολογιστών, του Πανεπιστημίου Βάντερμπλιτ.

Πηγή: janus.gr