Ο εθισμός στον έρωτα: Με αφορμή τον γελοίο Άγιο Βαλεντίνο

«Σε όλο τον κόσμο οι άνθρωποι ερωτεύονται. Τραγουδούν για τον έρωτα, χορεύουν για τον έρωτα, γράφουν ποιήματα και ιστορίες για τον έρωτα.  Αφηγούνται μύθους και θρύλους για τον έρωτα. Μαραζώνουν από έρωτα και ζουν από έρωτα, σκοτώνουν από έρωτα και πεθαίνουν από έρωτα. Όπως είπε κάποτε ο ποιητής Γουόλτ Γιούτματ, "Ω, θα διακινδύνευα τα πάντα για σένα". Οι ανθρωπολόγοι έχουν βρει αποδείξεις ρομαντικής αγάπης σε 170 κοινωνίες. Δεν βρήκαν ούτε μία κοινωνία που να μην είχε.

»Αλλά ο έρωτας δεν είναι πάντα χαρούμενη εμπειρία. Στο πλαίσιο μιας έρευνας, φοιτητές υπέβαλαν πολλές ερωτήσεις για τον έρωτα. Ξεχωρίζουν δύο: «Έχετε απορριφθεί ποτέ από κάποιον που αγαπήσατε αληθινά;» Και η δεύτερη ερώτηση ήταν: «Έχετε απορρίψει ποτέ κάποιον που σας αγάπησε αληθινά;» Πάνω από το 95% ανδρών και γυναικών, απάντησαν «Ναι» και στα δύο. Σχεδόν κανείς δεν μένει αλώβητος από τον έρωτα.

»Έχουν γραφτεί πολλά για τον έρωτα, αλλά ίσως το δυνατό ποίημα ειπώθηκε από έναν ανώνυμο Ινδιάνο Κουακιούτλ της Νότιας Αλάσκας, το 1896: "Φωτιά διαπερνά το κορμί μου, με τον πόνο της αγάπης μου για σένα, πόνος διαπερνά το κορμί μου, με τη φωτιά της αγάπης μου για σένα. Πόνος σαν από έξαψη, έτοιμη να εκραγεί με την αγάπη μου για σένα, αναλώνομαι από τη φωτιά, με την αγάπη μου για σένα. Θυμάμαι αυτά που μου είπες. Σκέφτομαι την αγάπη σου για μένα. Σπαράσσομαι απ’ την αγάπη σου για μένα. Πόνος και περισσότερος πόνος, πού πηγαίνεις με την αγάπη μου; Μου είπαν πως θα φύγεις από εδώ. Μου είπαν πως θα με αφήσεις εδώ. Το κορμί μου μουδιάζει από θλίψη. Θυμήσου όσα σου είπα, αγάπη μου. Αντίο αγάπη μου, αντίο".

Η Έμιλι Ντίκινσον έγραψε κάποτε: "Ο χωρισμός είναι το μόνο που χρειάζεται να ξέρουμε από την κόλαση". Πόσοι άνθρωποι έχουν υποφέρει μέσα στα εκατομμύρια χρόνια της ανθρώπινης εξέλιξης; Πόσοι άνθρωποι στον κόσμο χορεύουν από ευτυχία αυτό ακριβώς το λεπτό; Η ρομαντική αγάπη είναι ένα από τα πιο ισχυρά αισθήματα στη Γη.

»Τι συμβαίνει μέσα στον εγκέφαλό μας με αυτήν την τρέλα; Διαπιστωθηκε ότι υπάρχει δραστηριότητα σε ένα πολύ μικρό τμήμα, κοντά στη βάση του εγκεφάλου, που ονομάζεται «κοιλιακή καλυπτρική περιοχή» (VTA). Εντοπίστηκε δραστηριότητα σε κάποια κύτταρα που ονομάζονται ApEn. Τα κύτταρα αυτά παράγουν ντοπαμίνη, ένα φυσικό διεγερτικό με το οποίο ψεκάζονται πολλές εγκεφαλικές περιοχές. Αυτό το κομμάτι, το VTA, είναι τμήμα του συστήματος επιβράβευσης του εγκεφάλου. Βρίσκεται σε χαμηλότερη θέση από τη διεργασία νοητικής σκέψης. Είναι πιο κάτω από τα συναισθήματά μας. Είναι κομμάτι αυτού που ονομάζουμε ερπετικό πυρήνα του εγκεφάλου και σχετίζεται με τις επιθυμίες, με τα κίνητρα, με την εστίαση και τον πόθο. Στην πραγματικότητα, το ίδιο εγκεφαλικό τμήμα γίνεται ενεργό όταν αισθάνεται κανείς την επίδραση της κοκαΐνης.

»Αλλά η ρομαντική αγάπη, είναι πολύ ισχυρότερη από την επίδραση της κοκαΐνης. Τουλάχιστον από την κοκαΐνη συνέρχεσαι. Η ρομαντική αγάπη είναι μια εμμονή. Σε καταλαμβάνει. Χάνεις την αίσθηση του εαυτού. Δε μπορείς να σταματήσεις να σκέφτεσαι το άλλο ανθρώπινο πλάσμα. Κάποιος κατασκηνώνει στο κεφάλι σου. Και η εμμονή μπορεί να γίνει χειρότερη όταν μας απορρίπτουν.

»Τοποθετήθηκαν στον μαγνητικό τομογράφο τα δεδομένα ανθρώπων αμέσως μετά από μια απόρριψη. Εντοπίστηκε δραστηριότητα σε τρεις εγκεφαλικές περιοχές. Βρέθηκε δραστηριότητα στην εγκεφαλική περιοχή που σχετίζεται με την έντονα ρομαντική αγάπη.

Πολύ κακή σύμπτωση. Όταν σε έχουν παρατήσει, το μόνο που θέλεις να κάνεις, είναι να ξεχάσεις αυτό το ανθρώπινο πλάσμα και να συνεχίσεις τη ζωή σου, αλλά όχι… απλώς το αγαπάς περισσότερο. Όπως είπε κάποτε ο Ρωμαίος ποιητής Τερέντιος: "Όσο λιγότερη είναι η ελπίδα μου, τόσο πιο θερμή είναι η αγάπη μου". Πράγματι, 2.000 χρόνια μετά, ξέρουμε  γιατί, μπορούμε να εξηγήσουμε τι συμβαίνει μέσα στον εγκέφαλο. Το εγκεφαλικό σύστημα, το σύστημα επιβράβευσης των επιθυμιών, των κινήτρων, του πόθου και της εστίασης, γίνεται πιο ενεργό όταν δεν μπορείς να πάρεις αυτό που θέλεις. Σε αυτήν την περίπτωση, το μεγαλύτερο έπαθλο της ζωής: έναν κατάλληλο ερωτικό σύντροφο.

»Βρήκαμε επίσης δραστηριότητα και σε άλλα τμήματα του εγκεφάλου, σε ένα τμήμα που σχετίζεται με τον υπολογισμό κέρδους και ζημίας. Υπάρχει μια σκηνή από ένα θεατρικό έργο του Ντέιβιντ Μάμετ. Είναι ένα ζευγάρι απατεώνων και η γυναίκα απατά τον άνδρα. Αυτός την κοιτάζει και της λέει: "Α, είσαι ένα κακό πόνυ. Δεν πρόκειται να στοιχηματίσω σε σένα". Πράγματι, είναι αυτό το κομμάτι του εγκεφάλου, το κέντρο του επικλινή πυρήνα, που ενεργοποιείται και μετράς τα κέρδη και τις ζημίες. Είναι το ίδιο κέντρο που ενεργοποιείται όταν είσαι διατεθειμένος να πάρεις μεγάλα ρίσκα για μεγάλα κέρδη και μεγάλες ζημίες.

»Επίσης βρέθηκε δραστηριότητα σε μια εγκεφαλική περιοχή που σχετίζεται με τους ισχυρούς δεσμούς προς άλλο άτομο. Δεν θα πρέπει να μας κάνει εντύπωση που άνθρωποι υποφέρουν ανά τον κόσμο και έχουμε τόσα πολλά εγκλήματα πάθους. Όταν έχεις απορριφθεί στον έρωτα, όχι μόνο κατακλύζεσαι από συναισθήματα ρομαντικής αγάπης, αλλά αισθάνεσαι ισχυρό δέσιμο προς το άτομο αυτό. Εξάλλου, αυτό το εγκεφαλικό κύκλωμα της επιβράβευσης λειτουργεί και νιώθετε έντονη ενέργεια, έντονη εστίαση, έντονο κίνητρο και προθυμία να ρισκάρετε τα πάντα για να κερδίσετε το σπουδαιότερο έπαθλο της ζωής.

»Η ρομαντική αγάπη είναι μια παρόρμηση, μια βασική παρόρμηση ζευγαρώματος. Όχι η σεξουαλική παρόρμηση - αυτή σε κάνει να βγεις εκεί έξω αναζητώντας μια ολόκληρη γκάμα ερωτικών συντρόφων. Η ρομαντική αγάπη σου επιτρέπει να εστιάζεις την ενέργεια του ζευγαρώματος σε έναν κάθε φορά, να διαφυλάττεις την ενέργεια του ζευγαρώματος και να ξεκινάς τη διαδικασία με αυτό το ένα άτομο. Σκέφτομαι όλη την ποίηση που έχω διαβάσει για τη ρομαντική αγάπη και αυτό που τη συνοψίζει καλύτερα είναι κάτι που ειπώθηκε από τον Πλάτωνα, πάνω από 2.000 χρόνια πριν. Είπε: "Ο Θεός του έρωτα ζει σε κατάσταση ανάγκης. Είναι μια ανάγκη. Είναι μια παρόρμηση. Είναι μια ομοιοστατική ανισορροπία. Όπως η πείνα και η δίψα, είναι σχεδόν αδύνατον να εξαλειφθεί". Έχω φτάσει να πιστεύω ότι η ρομαντική αγάπη είναι μια εξάρτηση: Μια υπέροχη εξάρτηση όταν πηγαίνει καλά και μια άκρως τραγική εξάρτηση όταν εξελίσσεται άσχημα.

»Και πράγματι, έχει όλα τα χαρακτηριστικά της εξάρτησης. Εστιάζεις στο άτομο, το σκέφτεσαι μανιωδώς, το ποθείς και διαστρέφεις την πραγματικότητα, τη διάθεσή σου να πάρεις μεγάλα ρίσκα για να κερδίσεις αυτό το άτομο. Έχει τα τρία κύρια χαρακτηριστικά της εξάρτησης. Εθισμό - θέλετε να βλέπετε το άτομο όλο και περισσότερο - εσωστρέφεια και τέλος, υποτροπή.

»Υπάρχουν πολλά ερωτήματα ακόμα που μένει να απαντηθούν και να ερωτηθούν για τη ρομαντική αγάπη. Πρώτα απ’ όλα, γιατί ερωτευόμαστε ένα άτομο κι όχι κάποιο άλλο. Ξέρουμε τι συμβαίνει στον εγκέφαλο όταν ερωτεύεσαι πραγματικά, αλλά δεν ξέρουμε γιατί ερωτευόμαστε ένα άτομο, αντί για κάποιο άλλο. Τείνουμε να ερωτευόμαστε κάποιον του ίδιου κοινωνικό-οικονομικού περιβάλλοντος, του ίδιου γενικού επιπέδου ευφυίας, του ίδιου γενικού επιπέδου ομορφιάς, των ίδιων θρησκευτικών αξιών; Γιατί, μπαίνοντας σε ένα δωμάτιο όπου όλοι προέρχονται από το περιβάλλον σας, έχουν το ίδιο γενικό επίπεδο ευφυίας, το ίδιο γενικό επίπεδο ομορφιάς, δεν νιώθετε έλξη για όλους; Υπάρχουν πολλοί λόγοι που ερωτεύεσαι κάποιον και όχι κάποιον άλλον. Η παιδική ηλικία σίγουρα παίζει κάποιο ρόλο, αλλά κανείς δεν ξέρει με ποιο τρόπο. Μέχρις εδώ, μόνο αυτά ξέρουμε. Δεν έχουμε ανακαλύψει με ποιο τρόπο δύο προσωπικότητες ταιριάζουν μεταξύ τους, ώστε να φτιάξουν έναν καλό δεσμό. Μήπως παίζει ρόλο η βιολογία και μας έλκει προς κάποια άτομα, αντί για  κάποια άλλα; Τα επόμενα χρόνια θα είμαστε σε θέση να καταλάβουμε όλα τα είδη των εγκεφαλικών μηχανισμών που καθιστούν ελκυστικό ένα συγκεκριμένο άτομο και όχι ένα άλλο. Το βέβαιο είναι ότι ο έρωτας υπάρχει μέσα μας. Είναι βαθιά εγκατεστημένος στον εγκέφαλο. Η πρόκληση είναι να καταλάβουμε ο ένας τον άλλον».

(Από τη διάλεξη της ανθρωπολόγου Helen Fischer, στο TED για την Ανατομία του Έρωτα.)

 tvxs.gr