Ιδεογράμματα

Γράφει η Αρχοντία Κάτσουρα

Μια ιστορία κρύβεται πίσω από κάθε έννοια, μια μακρά σειρά γεγονότων, μεγάλων ή μικρών, που οι άνθρωποι προσπάθησαν να περιγράψουν με μια εικόνα, με μερικές γραμμές από μελάνι ή άλλο σκουρόχρωμο υλικό πάνω σε έναν λευκό καμβά. Μπορεί να είναι ένα ζώο, ένα αντικείμενο, μια ιδέα αυτό που θέλεις να εκφράσεις και με λίγες πινελιές από μαύρο μελάνι πάνω στο χαρτί να το καταφέρεις. Και όλο αυτό να μοιάζει με έργο τέχνης.

Βλέπεις ένα κινέζικο ιδεόγραμμα και θέλεις να το αντιγράψεις. Εχεις διαβάσει ότι σημαίνει «σοφία» και το παρατηρείς προσεκτικά: οι γραμμές του φαίνονται ξεκάθαρες, απλές, λιτές. Πόσο δύσκολο μπορεί να είναι;

Παίρνεις λοιπόν ένα πινέλο –από τα δικά σου, πουθενά δεν έχεις πρόχειρο ένα για κινέζικη καλλιγραφία–, παίρνεις κι ένα κομμάτι χαρτί και αρχίζεις να σχεδιάζεις γραμμές. Από πάνω προς τα κάτω, από τα δεξιά προς τα αριστερά, από τα αριστερά προς τα δεξιά και κάτω. Πότε γραμμές ελαφρά καμπύλες και πότε ίσιες και αυστηρές. Επειδή είσαι παρατηρητική, αυτό που έχεις φτιάξει μοιάζει με το πρωτότυπο –όχι με την πρώτη, αλλά ύστερα από δύο ή τρεις προσπάθειες.

Νιώθεις μια μικρή υπερηφάνεια, όπως τότε που έμαθες να γράφεις την πρώτη σου λέξη στα αγγλικά, πολύ πιο απλή, αλλά ταυτόχρονα τόσο ξένη. Χρόνια σού πήρε να γίνει κτήμα σου.

Αλλά αυτή η γλώσσα, η -όπως λένε πολλοί- πιο δύσκολη στον κόσμο, κτήμα σου ίσως να μη γίνει ποτέ. Δεν είναι μόνο ότι δεν μοιάζει με τη μητρική σου, ούτε με τις άλλες που έχεις ήδη μάθει. Δεν είναι τα δύσκολα ιδεογράμματα, που αριθμούν όπως λένε κάπου 35.000, δεν είναι ότι για να γράψεις πρέπει να εξασκηθείς πολύ, ώστε να μπορείς να το κάνεις σωστά, χωρίς να προκαλέσεις κάποιο σκάνδαλο.

Είναι ότι είχες μάθει από μικρή όλο αυτό να το βλέπεις σαν κάτι μακρινό.

Αλλά τώρα μεγάλωσες και θέλεις κάτι να μάθεις, έστω μια λέξη, γιατί το μακρινό μπορεί να μπει στο σπίτι σου ό,τι ώρα το θελήσεις ή, αν είσαι αρκετά τυχερή, να ταξιδέψεις κάποτε εκεί.

Ξέρεις –πάντα το ήξερες– ότι οι άνθρωποι είναι ίδιοι παντού στον κόσμο. Μπορεί να μη μοιάζουν τόσο στα εξωτερικά χαρακτηριστικά, όπως το χρώμα του δέρματος, το σχήμα των ματιών ή το ύψος, αλλά το εσωτερικό τους είναι το ίδιο.

Οχι μόνο τα ζωτικά όργανα, αλλά το πνεύμα, η σκέψη, οι ιδέες. Πράγματα που διαμορφώνονται με την εκπαίδευση, τα μαθήματα της ζωής, αυτά που παίρνει ο καθένας μόνος του και αυτά που του παραδίδουν οι παλιοί, όσα διαβάζει στα βιβλία, όσα υπονοεί ή φωνάζει η τέχνη. Η παγκόσμια σοφία, δηλαδή.

Σοφία. Πόσο απατηλή λέξη είναι. Ποιος μπορεί να πει με βεβαιότητα ότι την έχει κάνει κτήμα του; Ακόμη και οι επτά σοφοί της αρχαιότητας, τότε που ο κόσμος ήταν μικρότερος, που παπαγαλίζαμε τα ονόματά τους στο σχολείο χωρίς να μπούμε ποτέ στον κόπο να μάθουμε σε βάθος όσα δίδαξαν, πόση γνώση είχαν αποκτήσει και επεξεργαστεί;

Ολοι αυτοί οι σημαντικοί άνθρωποι που γεμίζουν τα πανεπιστήμια και τις ακαδημίες και τα σεμινάρια και τα σχολεία, πόσα πράγματα ξέρουν στο σύνολό τους;

Ανόητες ερωτήσεις, δεν μετριούνται αυτά τα πράγματα.

Χωρίς γνώση, σοφία δεν υπάρχει, ούτε χωρίς εμπειρία, πολλώ δε μάλλον σοφία δεν υπάρχει χωρίς κατανόηση.

Κι εσύ που όλη σου τη ζωή προσπαθείς να μαθαίνεις διαρκώς καινούργια πράγματα, να εμπλουτίζεις τη ζωή σου με εμπειρίες, αλλά και να βλέπεις τον κόσμο γύρω σου προσπαθώντας να τον κατανοήσεις, στα καλά και τα κακά του, στα λάθη και τα σωστά του, σοφή δεν νιώθεις. Γιατί;

Κοιτάζεις πάλι το ιδεόγραμμα και μετράς τις γραμμές του: πάνω-κάτω δεκαπέντε. Τέλειο στην απλότητά του. Τέλειο στο νόημά του.

Και όμως, όσο μαθαίνεις, όσο προσπαθείς να κατανοείς, τόσο πιο πολύ το χάνεις.