Η τάξη που βάλλεται από τον covid – 19

γράφει η Αγάπη Καραμανλή*

Θέλοντας να μιλήσουμε για αυτή την πρωτοφανή εμπειρία της παγκόσμιας πανδημίας του covid – 19, για την εμπειρία της κάθε πόλης, της κάθε χώρας, της κάθε ηπείρου και της κοινής ανθρωπότητας πρέπει να το κάνουμε έχοντας στο νου μας την ξεκάθαρη σκέψη ότι πρόκειται για μια ζοφερή τραγωδία.

Η πανδημία του covid – 19 πλήττει θανάσιμα τις ζωές των ανθρώπων, τραυματίζει την οικονομία και την κοινωνία μας, τραντάζει τα θεμέλια και το οικοδόμημα του δυτικού πολιτισμού. Η πανδημία, για πρώτη φορά στη νεότερη ιστορία, μαστίζει τα πλούσια κράτη του παγκόσμιου Βορρά. Δεν μπορεί να κρυφτεί. Δεν αφορά την πραγματικότητα μακρινών πληθυσμών, ως επί το πλείστων φτωχών και εξαθλιωμένων. Δεν μπορεί να περάσει στα ψιλά γράμματα των ειδήσεων, όπως όλοι οι μαζικοί θάνατοι που συναντούν την φτωχή ανθρωπότητα. Η γεωπολιτική του παγκόσμιου πλούτου, όπως, οι ΗΠΑ, το Ηνωμένο Βασίλειο, η Ιταλία, η Ισπανία, η Γερμανία και η Γαλλία, αποτελούν τις  χώρες με τα περισσότερα κρούσματα και τους περισσότερους θανάτους. Ακολουθούν το Βέλγιο, η Ολλανδία και η Ελβετία. Το 80% των κρουσμάτων και το 80% και πλέον των θυμάτων καταγράφεται στις χώρες αυτές.

Ως προς την χώρα μας είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι η Ελλάδα δεν αποτελεί μέρος του ανεπτυγμένου Βορρά. Ανήκει στον παγκόσμιο Νότο. Τα στοιχεία με τα οποία πρέπει να συγκριθεί η εξέλιξη της πανδημίας στην χώρας μας είναι με αυτά των χωρών που έχουν ανάλογα χαρακτηριστικά με τα δικά μας. Μια ματιά στα Βαλκάνια γύρω μας δίνει το μέγεθος της πανδημίας που αναλογεί στην περιοχή και στην οικονομία μας.

Το πρωτοφανές αποτύπωμα της πανδημίας στον πλανήτη είναι εκπληκτικό. Η παύση της ανθρώπινης δραστηριότητας μεταμορφώνουν τον φυσικό χώρο και επαναφέρουν την φυσική ισορροπία. Τα μέτρα περιορισμού της κυκλοφορίας προκειμένου να περιοριστεί η εξάπλωση του covid – 19, έχουν αρχίσει να αφήνουν το αποτύπωμά τους στο περιβάλλον και στην ίδια τη Γη, που έχει γίνει πιο ήσυχη και πιο καθαρή. Η ρύπανση κάθε είδους απομειώνεται. Τα ζώα επιστρέφουν στους άγνωστους τόπους της ανθρώπινης κατοικίας για να τους εξερευνήσουν.

Ο περιορισμός 4 δις κατοίκων του πλανήτη στο σπίτι είναι γεγονός. Από τον  κατ’ οίκον περιορισμό των ανθρώπων αυτών απορρέουν ερωτήματα που ζητούν να απαντηθούν. Είναι ο περιορισμός καθολικός; Αφορά το σύνολο της κοινής ανθρωπότητας; Ποιους αφορά;

Σήμερα 4 δις άνθρωποι έχουν μπει σε καραντίνα. Αυτοί οι άνθρωποι κατοικούν, κατά κύριο λόγο, τις χώρες που βάλλονται περισσότερο από τον  covid – 19, τις χώρες που αποτελούν το επίκεντρο του δυτικού πολιτισμού, τον πλούσιο Βορρά. Είναι οι χώρες στις οποίες συντελείται η οικονομική συσσώρευση του καπιταλισμού, που υιοθετούν και επιβάλλουν την νεοφιλελεύθερη κυριαρχία της αγοράς, που νομιμοποιούν την εμπορευματοποίηση του κόσμου. Εκπροσωπούν το μοντέλο που κυριάρχησε στον κόσμο από το τέλος της δεκαετίας του ‘80 και μετά.

Οι παγκόσμιες οικονομικές ανισότητες αποτυπώνουν με ακρίβεια τον ταξικό γεωγραφικό και πολιτικό χάρτη του κόσμου και αναδεικνύουν το οικονομικό δίπολο Βορρά – Νότου. Στον Νότο κατοικεί το εξαθλιωμένο και φτωχό 50% του παγκόσμιου πληθυσμού. Στον Βορρά κατοικεί, σε μεγάλη συγκέντρωση, το 40% των ανθρώπων που ονομάζουμε μεσαία τάξη. Το 10% που αντιπροσωπεύει τον μεγάλο παγκόσμιο πλούτο κατοικεί παντού στον κόσμο. Το δε 1% της παγκόσμιας οικονομικής ολιγαρχίας που κυριαρχεί στον πλανήτη, μπορούμε να θεωρήσουμε ότι, όπως και το κεφάλαιο, δεν έχει πατρίδα. Μπορεί να κατοικεί εκεί όπου επιθυμεί, προστατευμένη και στεγανοποιημένη από τον υπόλοιπο πλανήτη. Τα κεφάλαια του 1% κατοικούν εκεί όπου προωθούνται τα συμφέροντα της οικονομικής ολιγαρχίας.

Η τάξη, λοιπόν, που βάλλεται στην συγκεκριμένη πανδημία και διαμορφώνει το παγκόσμιο χαρακτηριστικό της πανδημίας αυτής είναι η παγκόσμια μεσαία τάξη, ο βασικός στυλοβάτης του δυτικού πολιτισμού, του παγκοσμιοποιημένου καπιταλισμού και της δημοκρατικής εκλογής των κυβερνήσεων στις χώρες αυτές, που νομοθετούν και νομιμοποιούν τις κυρίαρχες οικονομικές πρακτικές. Αποτελεί την θεμελιώδη μαζική υποστήριξη των τοπικών θεσμών της δημοκρατικής εξουσίας.

Η δυτική μεσαία τάξη

Ένα βασικό χαρακτηριστικό της τάξης αυτής, που αποτελεί και πρωταρχικό της στόχο, είναι ο φόβος της να μην ταυτιστεί με την τεράστια μάζα των εξαθλιωμένων. Ήδη, η παγκόσμια οικονομική κρίση (που ξεκίνησε το 2008 και δεν έχει τελειώσει ακόμα) αποστέρησε οικονομικά την παγκόσμια μεσαία τάξη, συρρίκνωσε την συμμετοχή της στον παγκόσμιο πλούτο, διαμόρφωσε την νέα πραγματικότητα της επισφαλούς εργασίας και καθιέρωσε τον μη βιώσιμο μισθό. Το χαρακτηριστικό αυτό περιγράφει τον μόνιμο φόβο της μεσαίας τάξης και υποδεικνύει το κεντρικότερο εργαλείο χειραγώγησης της από την κυρίαρχη οικονομική ολιγαρχία. Επίσης το χαρακτηριστικό αυτό περιγράφει τους λόγους για τους οποίους η μεσαία τάξη ολισθαίνει ιδεολογικά στην καχυποψία, στο φόβο του εξωτερικού εχθρού, στην ξενοφοβία, στην συντήρηση.

Η μεσαία παγκόσμια τάξη απαρτίζεται στην πραγματικότητα από τους ανθρώπους που αποτελούν το στήριγμα της αντικειμενικής δομής του σύγχρονου κόσμου και αντιλαμβάνονται τον δυτικό κόσμο ως τον κόσμο των πολιτισμένων ανθρώπων.

Η μοναδική της προϋπόθεση είναι η διατήρηση του τρόπου ζωής της. Ο τρόπος ζωής της δεν είναι διαπραγματεύσιμος.

Όμως, ο  covid – 19 χτυπά στην καρδιά αυτής της αντίληψης. Διαχέει την ανασφάλεια και την ασάφεια.  Η πανδημία του  covid – 19 μπορεί να αλλάξει για πάντα τον κόσμο όπως τον ξέρουμε. Σύμφωνα με τις έρευνες, σε συνέχεια της πανδημίας, 1,25 δισεκατομμύρια εργαζόμενοι, κάτοικοι ως επί το πλείστων του πλούσιου Βορρά, κινδυνεύουν με απώλεια των θέσεων εργασίας τους ή με δραστικές περικοπές μισθών. Να βρεθούν χωρίς τίποτα. Να βρεθούν από την πλευρά των εξαθλιωμένων. Μαζί τους κινδυνεύουν και οι οικογένειες τους. Η παγκόσμια μεσαία τάξη πλήττεται στην ίδια την υπαρξιακή της  υπόσταση.

Στην πραγματικότητα η παγκόσμια μεσαία τάξη αντιλαμβάνεται α. ότι έχει εξαπατηθεί και από τα δύο μέρη του συστήματος που υποστήριζε (οικονομικό και πολιτικό) και β. ότι κινδυνεύει να αποστερηθεί όλα όσα της είχαν υποσχεθεί, ακόμα και να βρεθεί σε συνθήκες οικονομικού και κοινωνικού αποκλεισμού. Η σύμβαση της μεσαίας τάξης στην δυτική πραγματικότητα φαίνεται κενή περιεχομένου. Ο  covid – 19 μετατρέπει τα σαθρά όνειρα και τις αστήριχτες προσμονές της σε εφιάλτες.

Η πανδημία φέρνει σε σοβαρό αδιέξοδο τις κυβερνήσεις του πλούσιου και αναπτυγμένου Βορρά που μέχρι χτες ασπάζονταν και υπηρετούσαν την νεοφιλελεύθερη οικονομική πολιτική, την άκρατη ιδιωτικοποίηση της δημόσιας περιουσίας, την εμπορευματοποίηση των κοινών πόρων, την επιθετική καπιταλιστική συσσώρευση, τον εγκληματικό πλουτισμό, την φοροαποφυγή εις βάρος του δημόσιου συμφέροντος. Αποκαλύπτει για άλλη μια φορά την ανικανότητα τους να οικοδομήσουν την οικονομική ευημερία, την κοινωνική συνοχή και την ειρήνη.

Έτσι, μέσα στον εγκλεισμό και την απομόνωση του  covid – 19 η παγκόσμια μεσαία τάξη, το στήριγμα του παγκοσμιοποιημένου κανιβαλικού καπιταλισμού, κινδυνεύει να φάει τις σάρκες της. Ίσως αρχίζει να αντιλαμβάνεται την ευθύνη της. Θα συνεχίζει να στηρίζει ένα σύστημα που δεν την στηρίζει; Θα συνεχίζει να στηρίζει το πολιτικό και οικονομικό σύστημα ανεπαρκών, ακατάλληλων και επικίνδυνων πολιτικών και επιχειρηματιών;

Η απάντηση της παγκόσμιας μεσαίας τάξης θα προσδιορίσει σε μεγάλο βαθμό τη συνέχεια της ανθρωπότητας μετά την εμπειρία της παγκόσμιας πανδημίας.

* Αγάπη Καραμανλή, Μακροοικονομολόγος - Ερευνήτρια στην εφαρμοσμένη φιλοσοφία