Ένα ταξίδι στη Ρωσία: Από τον Γκορμπατσόφ στον Πούτιν και στα σημερινά…

 

γράφει ο Γιώργος Καρελιάς

 

Πήγα, για μια και μοναδική μέχρι στιγμής φορά, στη Ρωσία το 1985. Τότε τη λέγαμε Σοβιετική Ένωση (ΕΣΣΔ). Το ταξίδι ήταν μισό τουριστικό και μισό επαγγελματικό. Ήμουνα τότε νεαρός δημοσιογράφος και, φυσικά, δεν άφησα την ευκαιρία να πάει χαμένη: έγραψα τις, πολιτικές και άλλες, εντυπώσεις μου στην «Ελευθεροτυπία».

Στην τουριστική πλευρά της επίσκεψης, μού έχουν μείνει δύο πράγματα από την ίδια πόλη, την Αγία Πετρούπολη (τότε την έλεγαν ακόμα Λένινγκραντ): η ομορφιά της και το Ερμιτάζ, ένα από τα καλύτερα μουσεία στον κόσμο.

Τα υπόλοιπα, που έχουν μέσα την επαφή με νέους ανθρώπους και μπόλικη πολιτική, τα συνυπολόγιζα πάντα στη μετέπειτα αρθρογραφία μου, όταν δίνονταν αφορμές για συζητήσεις περί καπιταλισμού και κομμουνισμού, αλλά και για τη θέση των πολιτικών δυνάμεων της χώρας σε διάφορες φάσεις. Με αφορμή τα σημερινά, θα τα γράψω λίγο χύμα και σε κάπως προσωπικό τόνο (και ζητώ προκαταβολικά συγγνώμη γι’ αυτό), κάτι που αποφεύγω συστηματικά στην αρθρογραφία μου.

Το 1985 είχε έρθει στην εξουσία ο Γκορμπατσόφ και επιχειρούσε να εφαρμόσει την «περεστρόικα» (ανασυγκρότηση) και τη «γκλάσνοστ» (διαφάνεια). Στην Ελλάδα υπήρχε η γνωστή διχογνωμία. Το ΚΚΕ και πολλοί πληθώρα των συνοδοιπόροι του έβλεπαν εχθρικά αυτό το εγχείρημα, το θεωρούσαν υποκινούμενο από το «δυτικό ιμπεριαλισμό» για να καταστραφεί ο «σοσιαλισμός». Στον αντίποδα, το ΚΚΕ εσωτ. έβλεπε στο πρόσωπο του Γκορμπατσόφ τη μεγάλη ευκαιρία για την «αναγέννηση του σοσιαλισμού» στην κοιτίδα του. Η σύγκρουση ήταν σφοδρή. Τότε κυβερνούσε το ΠΑΣΟΚ και ο Ανδρέας Παπανδρέου ελισσόταν με τη γνωστή μαεστρία του, κάτι που εξόργιζε τους Αμερικανούς.

Στην εφημερίδα επικρατούσε θαυμασμός για τον Γκορμπατσόφ. Θυμάμαι παλιούς συναδέλφους, που είχαν περάσει μια ζωή στο αριστερό κίνημα, αλλά είχαν πάρει οριστικό διαζύγιο από το σταλινισμό, ρωσικό και εγχώριο (όπως ο- και ιστορικός- Πότης Παρασκευόπουλος), που μου έλεγαν, στις ατέλειωτες συζητήσεις τις οποίες κάναμε αργά τη νύχτα μετά τη δουλειά, ότι το «πείραμα Γκορμπατσόφ» θα ήταν το τελευταίο για την ΕΣΣΔ. Και, αν αποτύγχανε, ο ανατολικός συνασπισμός θα κατέρρεε. Ήταν σχεδόν πεπεισμένοι ότι η σκληρή πτέρυγα του ΚΚΣΕ δεν θα επέτρεπε «επικίνδυνα ανοίγματα», διότι τότε θα κατέρρεε ό,τι η ίδια είχε οικοδομήσει επί εφτά δεκαετίες. Η συνέχεια απέδειξε ότι είχε δίκιο. Ο Γκορμπατσόφ ανατράπηκε, αλλά στην εξουσία δεν επανήλθε η παλιά σταλινική νομενκλατούρα. Ήρθε ο Γέλτσιν και μαζί με αυτόν το τέλος της ΕΣΣΔ.

Επιστρέφω στο ταξίδι. Μπήκα στο αεροπλάνο για τη Μόσχα (πήγαμε και στο Μινσκ της Λευκορωσίας και στο Λένινγκραντ) «προκατειλημμένος» από όλα αυτά. Ήθελα να δω αν ο Γκορμπατσόφ, στους λίγους μήνες που είχε αναλάβει, είχε προλάβει να μεταδώσει κάτι διαφορετικό. Δίπλα μου καθόταν ο συνάδελφός μου και συμπατριώτης μου από την Πάτρα Θοδωρής Μιχόπουλος (τότε δούλευε στην «Αυγή»), που το 2015 ανέλαβε υπεύθυνος Τύπου του Αλέξη Τσίπρα στο μέγαρο Μαξίμου και, δυστυχώς, πέθανε πρόωρα από καρκίνο. Φοβόταν πολύ τα αεροπλάνα και ειδικά στην προσγείωση έτρεμε. Του είπα να πίνει κάθε φορά μερικές γουλιές ουίσκι (βότκα στην επιστροφή). Και όταν προσγειωνόμαστε, του έλεγα περιπαικτικά: Τι φοβάσαι, ρε μινάρα; (ειδική λέξη μόνο για Πατρινούς). Ο σοσιαλισμός μας προστατεύει!

Τι αποκομίσαμε στη μια βδομάδα που μείναμε εκεί; Πλήθος αρνητικών και ένα θετικό:

Δεν θα ξεχάσω ποτέ ότι οι άνθρωποι δεν μπορούσαν να μπουν στα ξενοδοχεία που υπήρχαν ξένοι τουρίστες.

Με κατάπληξη έμαθα ότι δεν μπορούσαν να ταξιδέψουν από τη μία πόλη στην άλλη. Χρειάζονταν ειδική άδεια και για να διανυκτερεύσουν επιπρόσθετη.

Στις λιγοστές επαφές μας με ντόπιους, ειδικά με νέους, έβλεπες το θαυμασμό για καθετί δυτικό και ειδικά αμερικανικό. Σχεδόν όλοι ήθελαν κάποια στιγμή να ζήσουν στη Δύση. Ήταν ολοφάνερο: πρωτίστως η έλλειψη ελευθεριών και οι στερήσεις καθημερινών αγαθών τούς είχαν κάνει να μισούν τον τόπο που ζούσαν. Όμως, στις κουβέντες τους διέκρινες μια φλόγα. Κοίταζαν γύρω τους όταν τα έλεγαν αυτά, αλλά τα έλεγαν. Ο ερχομός του Γκορμπατσόφ είχε φέρει τα πρώτα αποτελέσματα. Φοβούνταν ότι μπορεί να μην κρατήσει πολύ και ήθελαν να μιλήσουν.

Επέστρεψα στην Ελλάδα με ενισχυμένες τις απόψεις που για χρόνια εξέφραζε η ανανεωτική αριστερά για το σταλινισμό, τη καταπίεση και τις στερήσεις που υπήρχαν στον «σοσιαλιστικό» κόσμο. Οι ισχυρισμοί της άλλη πλευράς, ότι αυτός ο κόσμος ήταν πιο «δίκαιος» και χωρίς ανισότητες δεν περνούσαν. Το αίτημα για «δημοκρατικό σοσιαλισμό», όπως αποτυπώθηκε αργότερα στη φράση του Πουλαντζά «ο σοσιαλισμός ή θα είναι δημοκρατικός ή δεν θα υπάρξει», είχε μεγάλη πέραση στις θεωρητικές συζητήσεις.

Η κατάρρευση του τείχους του Βερολίνου (1989) και της Σοβιετικής Ένωσης (1991) έβαλαν ταφόπλακα σε όλα αυτά. Ο κόσμος έγινε απολύτως μονοπολικός, οι ΗΠΑ μοναδική υπερδύναμη. Η Ρωσία, αδύναμη σε όλους τους τομείς, απλώς παρακολουθούσε. Η έλευση του Πούτιν (1999) ήταν η απαρχή της μακρόχρονης πορείας ανασυγκρότησής της.

Ναι, ο Πούτιν είναι ένας αυταρχικός ηγέτης, που κυβερνά με σιδηρά πυγμή. Δεν κάνει δα κάτι διαφορετικό από αυτό που έκαναν οι προκάτοχοί του στα 70 χρόνια της ΕΣΣΔ (εντάξει, αυτός κάνει, τυπικά, «εκλογές»). Διώκει τους πολιτικούς του αντιπάλους, ελέγχει τον Τύπο.

Όμως, είναι ο πολιτικός που αποκατέστησε τη Ρωσία παγκοσμίως. Μετά το 1991 ήταν μια χώρα αδύναμη, που οι Δυτικοί δεν της έδιναν σημασία. Ίσως γι’ αυτό έκαναν το λάθος να μην την ενσωματώσουν στο δυτικό σύστημα ασφαλείας, ακόμα και στο ΝΑΤΟ, όπως ζητούσε (!) ο Πούτιν στην αρχή της θητείας του.

Ναι, ο Πούτιν είναι ένας «δικτάτορας» που εισβάλλει σε γειτονική χώρα. Αλλά δεν είναι ο πρώτος διδάξας. Και (μη δικτάτορες) Αμερικανοί πρόεδροι έχουν κάνει το ίδιο, όταν απειλήθηκαν συμφέροντα της χώρας τους (Βιετνάμ, Ιράκ, Αφγανιστάν, Γιουγκοσλαβία).

Ναι, οι Δυτικοί έκαναν λάθος που επέκτειναν το ΝΑΤΟ μέχρι τα σύνορα της Ρωσίας. Όσοι το λέμε αυτό δεν δίνουμε άλλοθι στον Πούτιν που εισέβαλε στην Ουκρανία. Λέμε απλώς την αλήθεια, όπως την έχουν πει εδώ και πολλά χρόνια εμβληματικοί Αμερικανοί διπλωμάτες, όπως ο Τζόρτζ Κέναν, αλλά και ο «μάγος» της αμερικανικής πολιτικής Χένρι Κίσινγκερ το 2014, στην τότε κρίση της Ουκρανίας.

Όσοι λέμε ότι ο Πούτιν είναι ένας αυταρχικός ηγέτης, που συμπεριφέρεται κυνικά και επικίνδυνα για την ειρήνη στην Ευρώπη και, ταυτόχρονα, επισημαίνουμε τα τραγικά λάθη των Δυτικών, δεν κρατάμε, δήθεν, ίσες αποστάσεις. Απλώς δεν κάνουμε ό,τι κάνουν τα φερέφωνα της μονομερούς δυτικής προπαγάνδας, που δεν ενοχλούνται ό,τι κι αν κάνουν οι Αμερικανοί και οι Ευρωπαίοι ηγέτες.

Η Ελλάδα είναι μια δυτική χώρα με υποχρεώσεις απέναντι στις Συμμαχίες που ανήκει (Ευρωπαϊκή Ένωση και ΝΑΤΟ). Είναι αυτονόητο ότι θα συνταχθεί μαζί τους στη σημερινή κρίση.

Όμως, η Ελλάδα έχει πικρές εμπειρίες από τη στάση των συμμάχων της στα εθνικά της θέματα, που σχετίζονται με την Τουρκία. Η Ελλάδα είχε παραδοσιακά καλές σχέσεις με τη Ρωσία. Δεν είναι σύμμαχός μας, δεν απαιτούμε κάτι ιδιαίτερο από αυτήν. Αλλά η Ρωσία δεν έχει πάρει κάποια εχθρική θέση απέναντί μας (Κυπριακό, Αιγαίο). Το αντίθετο, στον ΟΗΕ έχει ψηφίσει θετικά.

Αυτό δεν σημαίνει ότι η Ελλάδα θα βγει έξω από το δυτικό πλαίσιο στην παρούσα κρίση. Το αντίθετο. Καταδικάζει σε όλους τους τόνους τη ρωσική εισβολή, κλείνει και τον εναέριο χώρο της στα ρωσικά αεροσκάφη, όπως αποφάσισαν οι σύμμαχοι. Όμως, δεν έχει κανένα λόγο να πρωτοστατεί σε ενέργειες που θα την καταστήσουν εχθρική χώρα απέναντι στη Ρωσία, όπως η πομπωδώς ανακοινωθείσα αποστολή στρατιωτικού υλικού στην Ουκρανία. Η «προσωπική» αυτή απόφαση του κ. Μητσοτάκη δεν προσφέρει τίποτα στη χώρα, αντίθετα μπορεί να βλάψει τα συμφέροντά της στο μέλλον, αν η Ρωσία, μέλος του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ και με δικαίωμα βέτο, κληθεί να ψηφίσει για κάποιο εθνικό μας θέμα.

Το έχει πει εδώ και δύο αιώνες ο πρωθυπουργός της Βρετανίας, λόρδος Πάλμερστον: «Τα έθνη δεν έχουν σταθερούς φίλους ή εχθρούς. Έχουν μόνο σταθερά συμφέροντα»…