Οι υγρότοποι στην Ελλάδα

Γράφει η Ελενα Μπότση*

Η 2η Φεβρουαρίου έχει χαρακτηριστεί ως Παγκόσμια Ημέρα Υγροτόπων, γιατί την ημέρα αυτή το έτος 1971 υπογράφηκε η συνθήκη Ραμσάρ στην ομώνυμη πόλη του Ιράν. Ως υγρότοποι χαρακτηρίζονται χερσαίες επιφάνειες που καλύπτονται μόνιμα ή εποχικά από ρηχά νερά ή που δεν καλύπτονται από νερά αλλά έχουν υγρό υπόστρωμα όπως είναι τα δέλτα των ποταμών, τα έλη, οι λίμνες, οι λιμνοθάλασσες, οι πηγές, οι εκβολές, οι ποταμοί και οι τεχνητές λίμνες.

Καλύπτονται από ποώδη υδροχαρή βλάστηση με τυρφώδες υπόστρωμα και υδρομορφικά εδάφη, όπου το νερό μπορεί να είναι γλυκό, υφάλμυρο ή αλμυρό, ενώ μπορεί να καλύπτονται και από θαλασσινό νερό, το βάθος του οποίου δεν ξεπερνά τα 6 μέτρα.

Στην Ελλάδα από τη συνθήκη Ραμσάρ προστατεύονται 10 υγρότοποι (Δέλτα Έβρου, Λίμνη Βιστωνίδα, Πόρτο Λάγος, Λίμνη Ισμαρίδα, Δέλτα Νέστου, Λίμνες Βόλβη και Κορώνεια , Τεχνητή λίμνη Κερκίνη, Δέλτα Αξιού, Λουδίας, Δέλτα Αλιάκμονα, Μικρή Πρέσπα, Αμβρακικός κόλπος, Λιμνοθάλασσα Μεσολογγίου, Λιμνοθάλασσα Κοτυχίου), εκ των οποίων οι (7) περιλαμβάνονται στο αρχείο Montreaux με τους απειλούμενους υγρότοπους λόγω ανθρωπογενών παραγόντων.

Η προστασία των υγροτόπων και η διατήρησή τους έχει μεγάλη σημασία τόσο για την προστασία της βιοποικιλότητας (χλωρίδα, πανίδα), όσο και για την συμβολή τους στον μετριασμό των καταστροφικών επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής (πλημμύρες, άνοδος της στάθμης της θάλασσας), για τη σταθεροποίηση των ακτών που κινδυνεύουν από τη διάβρωση (π.χ. Κορινθιακός) και για τη βελτίωση της ποιότητας του πόσιμου νερού μέσω της συγκράτησης ιζημάτων και τοξικών ουσιών.

Πέρα όμως από τους περιβαλλοντικούς λόγους οι υγρότοποι συμβάλουν στην ανάπτυξη βιώσιμων οικονομικών δραστηριοτήτων για τις τοπικές κοινωνίες (γεωργία, κτηνοτροφία, αλιεία, τουρισμός) και στη γενικότερη βελτίωση της ποιότητας ζωής των κατοίκων. Οι υγρότοποι, ως πρόφατα παρεξηγημένοι τόποι, συνοδευόμενοι από προκαταλήψεις, έχουν κερδίσει το ενδιαφέρον της επιστήμης, παραμένουν ωστόσο άγνωστοι για την πλειοψηφία των πολιτών και της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, η οποία καλείται να τους προστατεύσει ως τμήμα της φυσικής κληρονομιάς και να τους γνωρίσει στους πολίτες μέσα από δράσεις αναψυχής και περιβαλλοντικής εκπαίδευσης  (π.χ. το πρόγραμμα SWOS της Περιφέρειας Αττικής).

Μετά από πρόσφατη νομοθετική ρύθμιση (άρθρο 54 «Προστασία των υγροτόπων Αττικής» στον ν. 4559/18 ) ως αποτέλεσμα πρωτοβουλιών του Βουλευτή Γ.Δημαρά (1) και των Οικολόγων Πράσινων και σε συνεργασία με το Υπουργείο Περιβάλλοντος,  την Περιφέρεια Αττικής και το Εθνικό Κέντρο Βιοτόπων και Υγροτόπων (ΕΚΒΥ) που διέθεσε τις σχετικές μελέτες του (2), έγινε ένα σημαντικό βήμα για την προστασία των (15) μεγάλων υγροτόπων της Αττικής που έχουν χαρακτηριστεί Α΄ Προτεραιότητας. Πρόκειται για τη Λιμνοθάλασσα Ωρωπού, την Εκβολή Ασωπού, το Παράκτιο Έλος Αλυκών Αναβύσσου, το Παράκτιο Έλος Ψάθας Βιλίων, τη Λιμνοθάλασσα Ψήφτας Μεθάνων, το Ρέμα Πύργου Βραυρώνας, την Εκβολή Ρέματος Ραφήνας, το Παράκτιο Έλος Λεγραινών, το Ρέμα Ερασίνου, το Παράκτιο Έλος Μπρέξιζας, το Παράκτιο Έλος Αγίων Αποστόλων, το Παράκτιο Έλος Λούτσας Αρτέμιδας, το Παράκτιο Έλος Αγίου Νικολάου, την Εκβολή Ρέματος Κερατέας και το Παράκτιο Έλος Βραυρώνας. Σύμφωνα με τη νέα διάταξη που εισήγαγε ο ν. 4559/18, εντός των ορίων των παραπάνω (15) υγροτόπων, «απαγορεύονται η δόμηση, η επιχωμάτωση, η άσκηση οχλουσών δραστηριοτήτων και κάθε είδους δραστηριότητα που υποβαθμίζει την οικολογική τους κατάσταση, καθώς και η έκδοση αδειών δόμησης».

Το πρόσφατο νομοθέτημα έρχεται να προστεθεί σε προηγούμενο ΠΔ (2308/2016) για την προστασία των μικρών νησιωτικών υγροτόπων, ενώ η χώρα μας συμμετέχει σε έργο διακρατικής συνεργασίας με τις γείτονες χώρες Αλβανία, Βουλγαρία και Βόρεια Μακεδονία, το οποίο υλοποιείται με χρηματοδότηση του διασυνοριακού προγράμματος της Βαλκανικής Μεσογείου (WetMainAreas - INTERREG BalkanMed) σε διαβαλκανικό πρόγραμμα εντοπισμού και της προστασίας των ελληνικών υγροτόπων εκτός Αττικής.  Στο έργο αυτό το ΕΚΒΥ καταρτίζει, σε συνεργασία με το Αστεροσκοπείο Αθηνών, λεπτομερή απογραφικό κατάλογο με φυσικούς και τεχνητούς υγροτόπους με έκταση έως και ένα στρέμμα. Σύμφωνα με τα πρώτα αποτελέσματα,  στην Κεντρική Μακεδονία απογράφηκαν πάνω (188) φυσικοί υγρότοποι και (266) τεχνητοί (συνολικής έκτασης 43.534 εκτάρια). Εξ’ αυτών (335) υγρότοποι  συνολικής έκτασης 3.370 εκτάρια (144 φυσικοί και 191 τεχνητοί) βρίσκονται εκτός περιοχών NATURA 2000 και συνιστούν πράσινες υποδομές και νησίδες βιοποικιλότητας. Τα δεδομένα αυτά αποτελούν σημαντική πηγή πληροφόρησης στο πλαίσιο της διαχείρισης και προστασίας των τύπων οικοτόπων και των ειδών προτεραιότητας για την Ευρώπη και την Ελλάδα, της διαχείρισης των υδάτων και των πλημμυρών, και του χωρικού σχεδιασμού ευρύτερα.

Παρά τα σημαντικά βήματα, στην Αττική αυτή τη στιγμή παραμένουν απροστάτευτοι 25 υγρότοποι, εκτεθημένοι σε έντονες οικιστικές πιέσεις. Επίσης υπάρχουν πολύ υποβαθμισμένοι υγρότοποι (με βαθμό φυσικότητας κάτω του 10%) όπως το Παράκτιο Έλος Φαληρικού Δέλτα, το Εσωτερικό Έλος Λουτρού Σπάτων, το Εσωτερικό Έλος στις Λούτσες Μαρκόπουλου, το Παράκτιο Έλος Λουμπάρδας και η Εκβολή Ρέματος Οινόης, για τους οποίους απαιτείται να προηγηθεί μελέτη αποκατάστασης.

Απροστάτευτοι επίσης παραμένουν οι μεγάλοι νησιωτικοί υγρότοποι (άνω των 80 στρ.), ενώ για τους ήδη προστατευόμενους (15) της Αττικής απαιτούνται  Ειδικές Περιβαλλοντικές Μελέτες, στις οποίες θα διακρίνονται ζώνες χρήσεων για τη διασφάλιση της προστασίας τους και της αξιοποίησής τους από τις τοπικές κοινωνίες.

*Μέλος του Πανελλαδικού Συμβουλίου των Οικολόγων Πράσινων