Το Ιερό και το αγοραίο

Γράφει η Σοφία Χουδαλάκη

 Διαμαρτύρονται οι κάτοικοι στην περιοχή του Μακρυγιάννη, για την ανέγερση 11όροφου ξενοδοχείου, που απειλεί να κρύψει τη θέα της Ακρόπολης. Δημοσιολογούντες αρχίζουν τις αναλύσεις για τις άδειες δόμησης, για το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο, για την πολεοδομική ιστορία της Αθήνας και φτάνουν, μιλώντας, μέχρι τον 19ο αιώνα και τα αρχιτεκτονικά κληροδοτήματά του. Όλο βρίσκουν παθογένειες, όλο ανακαλύπτουν λάθη, κι όλο εξελίσσεται μια κουβέντα δίχως κέντρο, δίχως άξονα, δίχως να αναφέρεται πουθενά η μαγική λέξη, η «ανάπτυξη». Αυτή δεν αναφέρεται ούτε όταν μιλάμε για το ιστορικό κέντρο της Αθήνας, ούτε όταν μιλάμε για τις Σκουριές στη Χαλκιδική, ούτε όταν μιλάμε για τον Πειραιά. Συζητάμε για το κτίριο των έντεκα ορόφων, αλλά δεν διευκρινίζουμε, ότι αυτό αποτελεί μόνο ένα ελάχιστο σύμπτωμα, από τα πολλά της «ανάπτυξης» που μας επιφυλάσσουν.

Δεν είναι, δυστυχώς, η πρώτη μας φορά. Ως κοινωνία διαθέτουμε την εμπειρία μιας αντίστοιχης «αναπτυξιακής» διαδικασίας, αυτής που ανέλαβε να συντελέσει η El Dorado στις Σκουριές. Δάση που αποψιλώνονται αφήνοντας στη θέση τους νεκρά τοπία. Φόβοι για μόλυνση των νερών, του εδάφους, του αέρα. Πολίτες που διώκονται δικαστικά. Παιδιά που φέρεται να αντιμετωπίζουν προβλήματα υγείας από συσσώρευση βαρέων μετάλλων που τα δηλητηριάζει. Κι από την άλλη μεριά, ο Πειραιάς. Εκεί, υπεύθυνη πολυεθνική είναι η Cosco. Σκοπός της, να μπαζώσει τη θάλασσα με 7,5 εκατομμύρια κυβικά μέτρα τσιμέντου, αυξάνοντας κατά 50% τις προβλήτες του λιμανιού. Στις καινούριες προβλήτες θα δένουν περισσότερα και μεγαλύτερα κρουαζιερόπλοια, καθένα από τα οποία θα μεταφέρει από 5.000 έως 10.000 επιβάτες. Οι κάτοικοι της Πειραϊκής εξεγείρονται. Η προοπτική της τσιμεντοποίησης 130 στρεμμάτων του Σαρωνικού συνεπάγεται τον αποκλεισμό τους από τα βράχια της Πειραϊκής και την απαγόρευση της πρόσβασης των πολιτών προς τη θάλασσα. «Θα εξαφανιστεί από μπροστά μας το μνημείο του Θεμιστοκλή, αλλά και η Σχολή Δοκίμων», επισημαίνουν οι κάτοικοι. Η επιβάρυνση της περιοχής με τους δεκάδες χιλιάδες επισκέπτες και τα τεράστια κρουαζιερόπλοια, που θα υπερβαίνουν τα 350 μέτρα μήκος το καθένα, απειλούν με επιβάρυνση της κυκλοφορίας, ρύπανση της ατμόσφαιρας, υποβάθμιση της Πειραϊκής και ουσιαστικό αποκλεισμό των κατοίκων από την περιοχή τους. Οι χιλιάδες επισκέπτες θα κινούνται στην πόλη, θα κυκλοφορούν σε δρόμους δίχως κατάλληλες υποδομές, ενώ εκατοντάδες λεωφορεία θα προσεγγίζουν τις προβλήτες για να τους μεταφέρουν στο ιστορικό κέντρο της Αθήνας. Οι Πειραιώτες επισημαίνουν, ότι αυτά θα γίνονται δίχως πρόβλεψη, δίχως σχέδιο αντιμετώπισης κάποιας έκτακτης ανάγκης. Σε μια πατρίδα που έχει θρηνήσει εκατοντάδες θύματα από πυρκαγιές και πλημμύρες, που έχει πικρή τη γεύση της ανεπάρκειας των υποδομών και της απουσίας δόμησης με σεβασμό στο περιβάλλον, τι να απαντήσει κανείς στους κατοίκους της Χαλκιδικής, του Πειραιά ή της Αθήνας; Μία λέξη μόνο, μονότονη και κουραστική… «ανάπτυξη».

 Δεν θα έπρεπε να μας εκπλήσσει η διαπίστωση, ότι η φύση της συγκεκριμένης ανάπτυξης, της καπιταλιστικής ανάπτυξης, είναι ταυτόσημη με τη φύση μιας άλλης διαδικασίας, της «εκμετάλλευσης». Ωστόσο, επειδή η «εκμετάλλευση» είναι μια λέξη πιο ωμή, πιο ακριβής και πιο άκαμπτη, μια λέξη που θα μπορούσε να προκαλέσει κοινωνικές αντιδράσεις, προτιμούν οι ιθύνοντες να την αφήνουν στην άκρη. Ενίοτε την αντικαθιστούν και με τη λέξη «αξιοποίηση». Παλεύουν μικρές και μεγάλες οικονομικές και κοινωνικές δυνάμεις, ως πρόθυμες θεραπαινίδες των επιχειρήσεων, να πετύχουν τη δική τους ανάπτυξή, θυσιάζοντας την αντίστοιχη δική μας, των παιδιών μας και της κοινωνίας μας. Το δόλωμα που μας παρουσιάζουν είναι η ανάγκη μας για δουλειά. Μας λένε, ότι χάρη στις επιχειρήσεις θα προκύψουν νέες θέσεις εργασίας. Ποτέ, όμως, δεν περιγράφουν τις συνθήκες αυτής της εργασίας. Ειδικά σχετικά με το πρόσφατο ζήτημα της ανέγερσης του ξενοδοχείου στη Μακρυγιάννη, αρκεί να κοιτάξουμε πιο προσεκτικά τις συνθήκες που επικρατούν στα μεγάλα ξενοδοχειακά συγκροτήματα των τουριστικών περιοχών της χώρας. Οι δουλειές που υπόσχονται είναι χωρίς ωράριο, χωρίς μονιμότητα, χωρίς ασφάλεια, χωρίς πληρωμή. Τα δεδουλευμένα αν πληρωθούν, πολλούς μήνες μετά από την τέλεση της εργασίας, δεν καλύπτουν παρά μόνο τα πιο βασικά έξοδα μιας ζωής που δεν αντέχει την παραμικρή οικονομική ανατροπή, την παραμικρή ασθένεια, το πιο μικρό ανθρώπινο όνειρο. Είναι αμοιβές που εξαντλούνται σε εκείνο το παλιό «μεροδούλι – μεροφάι». Από την μία τουριστική σεζόν στην επόμενη, οι μεγάλοι ξενοδοχειακοί όμιλοι επιδιώκουν να αλλάζουν το προσωπικό τους για να μην είναι εύκολη η συγκρότηση εργατικών σωματείων, για να μην μπορεί κανένας εργαζόμενος να διεκδικήσει ασφάλεια και αξιοπρέπεια στη δουλειά του. Κατά τη διάρκεια της τουριστικής σεζόν έχουν συμβεί ακόμα και θάνατοι εργαζομένων, είτε από την υπερκόπωση, είτε από την έλλειψη μέτρων προστασίας από πλευράς των επιχειρήσεων. Σε νησιά όπου η τουριστική οικονομία αποτελεί κυρίαρχη δραστηριότητα, το προσωπικό που προέρχεται, κατά κανόνα, από άλλες περιοχές φιλοξενείται σε κοντέινερ, σε συνθήκες που μόνο αναπτυγμένες δεν μπορούν να θεωρηθούν.

Η ανθρωποφάγα διάσταση της «ανάπτυξης» μένει ασχολίαστη από τους πανελίστες ειδικούς. Αναφέρουν, με θριαμβευτικό ύφος, ότι επιτέλους,  κινείται η αγορά των μικρό-μεσαίων επιχειρήσεων και αυξάνει ο τζίρος των διαμερισμάτων, μέσω της βραχυχρόνιας τουριστικής μίσθωσης. Όλο και δελεάζουν τον κόσμο με γυαλιστερές πενταροδεκάρες, αποκρύπτοντας συστηματικά, ότι αυτά είναι τα ψίχουλα που περισσεύουν στους επιχειρηματικούς ομίλους, εκείνους που εκμεταλλεύονται ολόκληρα κτίρια ή οικοδομικά τετράγωνα στο ιστορικό κέντρο της πόλης. Αυτή τη φορά, εκμεταλλεύονται τη θέα της Ακρόπολης, αλλά νωρίτερα έχουν διδάξει μια ολόκληρη κοινωνία, ότι ο πολιτισμός και το περιβάλλον είναι εμπορικά αγαθά.

Όποιος αποδέχεται, ότι η Ακρόπολη και μαζί μ’ αυτήν τα δάση και οι θάλασσες είναι εμπορεύματα, οφείλει να αποδεχτεί ότι πρόσβαση σ’ αυτά θα έχει μόνο εκείνος που πληρώνει. Αυτή είναι η μοίρα των εμπορευμάτων και αυτή είναι η ειδοποιός διαφορά τους από τα δημόσια αγαθά. Τα εμπορεύματα τα απολαμβάνουν αυτοί που πληρώνουν, οι υπόλοιποι, όλοι εμείς που δεν μπορούμε να πληρώσουμε την ακριβή σουίτα του 11ου ορόφου του ξενοδοχείου, καταδικαζόμαστε να ζήσουμε στη σκιά του. Έτσι γίνεται πάντα στην ανάπτυξη αυτού του είδους, στην καπιταλιστική ανάπτυξη. Εκεί που υψώνονται ρετιρέ, δημιουργούνται ταυτόχρονα και υπόγεια. Εκεί που βγαίνει χρυσός, μολύνεται η φύση. Εκεί που μπαζώνεται η θάλασσα, επιβαρύνεται μια ολόκληρη πόλη. Εκεί ακριβώς παράγεται κέρδος χωρίς καμία μέριμνα για τον ντόπιο πληθυσμό. Και μόλις εξαντληθεί το ασύδοτα εκμεταλλευόμενο εμπόρευμα, το κεφάλαιο –ελεύθερα διακινούμενο παγκοσμίως- απλώς μετακομίζει στον επόμενο στόχο.

Πριν, λοιπόν, αρχίσουμε να αναλύουμε το σύμπτωμα, ας αναλογιστούμε την ασθένεια. Το πρόβλημα μας, ως κοινωνία, είναι μεγαλύτερο από τα 33 μέτρα του ύψους του συγκεκριμένου κτιρίου στους πρόποδες της Ακρόπολης. Το πρόβλημά μας είναι η απάντηση που δίνουμε στο ερώτημα:

Είναι ο πολιτισμός εμπόρευμα ή όχι;

Είναι το περιβάλλον μας εμπόρευμα ή όχι;

Είμαστε εμείς εμπόρευμα ή όχι;

Όποιος πιστεύει ότι όλα είναι εμπορεύματα, ότι όλα έχουν την τιμή τους, τότε ας είναι έτοιμος να υποστεί την εμπορευματοποίηση κάθε ανθρώπινης δραστηριότητας, ιδιότητας, στάσης, συναισθήματος ή ονείρου. Την εμπορευματοποίηση της θάλασσας, του δάσους, της υγείας του, της γειτονιάς του, του παιδιού του, του νερού που πίνει και του αέρα που αναπνέει.

Για τους υπόλοιπους, που δεν θέλουμε να ζήσουμε ανάμεσα σε εμπορεύματα ή σαν εμπορεύματα οι ίδιοι, αλλά θέλουμε να καλλιεργούμε τον Νου μας, την αισθητική μας και την ψυχή μας έχοντας θάλασσα, δάσος και θέα τον Ιερό Βράχο, οφείλουμε να καταστήσουμε σαφές, ότι ο βράχος είναι Ιερός και όχι αγοραίος. Κυριότερα, Ιεροί και όχι αγοραίοι  είμαστε κι εμείς και οτιδήποτε φυσικό ή ανθρωπογενές μας περιβάλλει. Ανέκαθεν, από την εποχή που χτιζόταν ο Παρθενώνας, το Ιερό και το αγοραίο ήταν έννοιες μεταξύ τους αλληλοαναιρούμενες, γεγονός που διατηρείται ακέραιο μέχρι τις μέρες μας.