Η κοινωνία των εξαρτήσεων

Γράφει ο Περικλής Κοροβέσης

Ολοι μας έχουμε δει στον δρόμο κάποια ανθρώπινη σκιά να περπατάει παραπατώντας και τρεκλίζοντας μοιάζοντας να αναζητά στα σκοτάδια τη σωτηρία της· μια αχτίδα φωτός να της θερμάνει το μαύρο της σκοτάδι. Μπορεί να περπατάει και μια ολόκληρη μέρα για να βρει αυτό που ψάχνει για να σωθεί. Αν έχει βέβαια τα χρήματα για να αγοράσει το φάρμακό της. Και για να βρει αυτά τα χρήματα είναι έτοιμη να κάνει τα πάντα. Η πρώτη κλοπή γίνεται στο σπίτι.

Ακολουθεί ο περίγυρος. Επεται η κοινωνία. Για τα κορίτσια είναι η πορνεία. Και η παραβατικότητα, κατά κανόνα, είναι ο χρηματοδότης του φαρμάκου. Με άλλα λόγια, η κοινωνία. Μιλάμε για τον «πρεζάκια», τον «ναρκομανή», τον «τοξικομανή» και όλα αυτά τα ωραία ρατσιστικά ονόματα που χρησιμοποιούμε για να δείξουμε πως η ευθύνη γι’ αυτήν την κατάντια βαραίνει αποκλειστικά και μόνο τον χρήστη της ηρωίνης. Αλλά οι σύγχρονες μελέτες έχουν αποδείξει ακριβώς το αντίθετο. Το περιβάλλον παίζει καθοριστικό ρόλο για τη γέννηση και την πορεία της εξάρτησης.

Ο Καστοριάδης, ανάμεσα σε πολλούς άλλους, υποστηρίζει πως η σχέση πολιτικού συστήματος και ανθρώπινου ψυχισμού είναι τόσο έντονα αλληλεπιδραστική, που επιτρέπει στο εκάστοτε πολιτικό σύστημα να διαμορφώνει και να διαπλάθει έναν δικό του ανθρωπολογικό τύπο. Αυτό το βλέπουμε πιο καθαρά στα ναζιστικά καθεστώτα ή ακόμα στους φανατικούς οπαδούς κομμάτων.

Οταν λοιπόν το κοινωνικό περιβάλλον μεταβάλλεται προς το χειρότερο, οι ψυχοπιεστικές συνθήκες γίνονται εντονότερες και έχουν αποτέλεσμα όλων των ειδών τις εξαρτήσεις που μπαίνουν σε ανεξέλεγκτη τροχιά. Η εξάρτηση γίνεται το φάρμακο για κάθε έλλειψη ή ψυχικό πόνο. Ασχετα βέβαια αν δεν θεραπεύει, αλλά απλά ανακουφίζει προσωρινά. Οπως τα περισσότερα φάρμακα δηλαδή. Και οι εξαρτήσεις δεν είναι μόνο τα ναρκωτικά, το αλκοόλ και το κάπνισμα. Είναι μια ατέλειωτη λίστα που περιλαμβάνει τα πιο αλλοπρόσαλλα πράγματα τα οποία φαίνονται αθώα και νόμιμα.

Τα τυχερά παιχνίδια, ο τζόγος, το μηδενικό σόπινγκ (βόλτα στα μαγαζιά χωρίς να ψωνίζεις τίποτα), η τηλεόραση, το ίντερνετ κ.λπ. και τώρα τελευταία και η ιππασία που θεωρείται πιο επικίνδυνη από το Ecstasy. Οι εξαρτήσεις λοιπόν δεν είναι αρρώστια ή ευθύνη του εξαρτημένου, αλλά κοινωνικό φαινόμενο. Και αυτό που συμβάλλει καθοριστικά στην εξάπλωση των ναρκωτικών είναι η ποινικοποίησή τους, η δίωξη και ο στιγματισμός των χρηστών. Η αρχή έγινε από τις ΗΠΑ και από εκεί επεκτάθηκε σε όλο τον κόσμο.

Αποτέλεσμα: Η δημιουργία τεράστιων καρτέλ ναρκωτικών, συχνά με περιουσία μεγαλύτερη από αυτή ενός μεσαίου κράτους. Και αυτό σημαίνει εξαγορά πολιτικών, δικαστών, αστυνομικών για να εξασφαλίσουν μια τεράστια αγορά που διαρκώς επεκτείνεται.

Αρα το κλειδί της καταπολέμησης των ναρκωτικών είναι η νομιμοποίησή τους, με έλεγχο βέβαια, που ισοδυναμεί με την κατάργηση των καρτέλ και την εξάλειψη της κρατικής διαφθοράς. Μια τέτοια πρωτοβουλία είχε παρθεί στην Ελλάδα αρχές της δεκαετίας του 1990, με εμψυχωτή τον πρωτοπόρο γιατρό Γιώργη Οικονομόπουλο, μαζί με άλλους επώνυμους πολίτες, η οποία δεν ευδοκίμησε.

Και έτσι οι «Κουτόφραγκοι» μας την έφεραν πάλι και δη οι Ελβετοί που εξάλειψαν τους νέους χρήστες ηρωίνης, νομιμοποιώντας την κάτω από ιατρική φροντίδα. Είκοσι δύο κέντρα, συχνά μέσα σε νοσοκομεία, χορηγούν μια καθαρή δόση ηρωίνης, ανάλογα με τις ανάγκες του καθενός ύστερα από ιατρική γνωμάτευση. Εξαφανίστηκε η παραβατικότητα και η εγκληματικότητα των καρτέλ, που εγκατέλειψαν τη χώρα ελλείψει αγοράς. Οι θάνατοι μηδενίστηκαν.

Οι μεταδοτικές αρρώστιες, ηπατίτιδα Β και AIDS, εξαφανίστηκαν. Στην Ελλάδα ένας στους τέσσερις χρησιμοποιεί μεταχειρισμένη σύριγγα που είναι και η αιτία μετάδοσης των ασθενειών. Ο μέσος όρος ηλικίας των «ασθενών» στην Ελβετία είναι τα 45 χρόνια. Δηλαδή δεν καταγράφεται ουδείς νέος χρήστης.

Το παράδειγμα της Ελβετίας μελετούν πολλές ευρωπαϊκές χώρες και το εφαρμόζουν πειραματικά. Στην Ελλάδα αντιμετωπίσαμε το πρόβλημα των ναρκωτικών αστυνομικά και α λα Αμέρικα. Και ανακατέψαμε και την κάνναβη που ουδεμία σχέση έχει με ναρκωτικά. Η πρώτη σοβαρή προσπάθεια που έγινε στην Ελλάδα ήταν από τον γιατρό Φοίβο Ζαφειρίδη, ο οποίος δημιούργησε την πρώτη θεραπευτική κοινότητα, την «Ιθάκη».

Η βασική φιλοσοφία ήταν πως η εξάρτηση δεν είναι αρρώστια αλλά θέμα κοινωνικό. Πλάι στους επαγγελματίες θεραπευτές υπήρχαν και πρώην εξαρτημένοι που είχαν την εμπειρία και ήξεραν πώς να αντιμετωπίσουν τα δύσκολα περιστατικά. Κάτι σαν τους ψυχαναλυτές που πριν ασκήσουν το επάγγελμά τους κάθονται στο ντιβάνι του αναλυόμενου για πολλά χρόνια και σε καθημερινή βάση. Η συναρπαστική εμπειρία του ριζοσπάστη γιατρού έχει καταγραφεί σε βιβλίο* με μορφή συνέντευξης στον καθηγητή W.L.White, διεθνή προσωπικότητα στο πρόβλημα των εξαρτήσεων. Μην το χάσετε. Θα σας διαλυθούν δεκάδες προκαταλήψεις για το θέμα.

* Φοίβος Ζαφειρίδης. «Για τις αιτίες και τη θεραπεία των εξαρτήσεων». Εκδόσεις Πεδίο.