Τα Χριστούγεννα των παιδικών μου χρόνων

 

γράφει ο Σταύρος Φυντικάκης

Τα φετινά Χριστούγεννα είναι διαφορετικά όχι μόνον στα  Χανιά, αλλά και σε ολόκληρο τον πλανήτη, καθώς τα μέτρα για τον περιορισμό της πανδημίας αλλάζουν συνήθειες πολλών χρόνων.

Μέρες του σήμερα δεν μπορούν με τίποτα να συγκριθούν, με αυτές τους χτες... μοιραία ο νους αναπολεί και ανατρέχει στα Χριστούγεννα των παιδικών χρόνων.., εκείνα τα χρόνια τα "δίσεκτα", που είχαν όμως μια μαγεία και ένα ιδιαίτερο χρώμα.

Θύμησες

Ένα από τα παλαιότερα έθιμα που κρατάει μέχρι και σήμερα, στη Δυτική Κρήτη, δυστυχώς σε πολύ λίγα χωριά ακόμη, είναι το σφάξιμο του "χοίρου"(γουρούνι) Η παράδοση λέει ότι η οικογένεια μεγάλωνε ένα «χοίρο», όλο τον χρόνο κυρίως από τα φαγητά που περίσσευαν.. αλλά και με βελανίδια και πίτουρα. Ο χοίρος σφαζόταν την παραμονή των Χριστουγέννων και αποτελούσε το κύριο χριστουγεννιάτικο πιάτο της οικογένειας και όχι μόνον... Έτσι κάθε παραμονή Χριστουγέννων το ξημέρωμα στα μικρά χωριουδάκια ξυπνούσες από τις "τσιρίδες" των "χοίρων" και όλο αυτό σου προκαλούσε κάποιο δέος, που μοιραία σε παρέπεμπε στη "νύκτα του Αγίου Βαρθολομαίου"....! 

Δυστυχώς όμως η ανάγκη για κάλυψη των ανθρώπινων διατροφικών αναγκών, σε συνδυασμό με την φτώχεια που επικρατούσε εκείνη την εποχή σε ολόκληρη τη χώρα καθιστούσε αδήριτη ανάγκη την "θυσία των χοίρων"... κάθε παραμονή Χριστουγέννων. 

  

Οι "νοικοκυραίοι" της εποχής, έκτρεφαν μεγάλο "χοίρο" (80 έως 100κιλά) για να έχουν κρέας για μεγάλο χρονικό διάστημα αλλά και λίπος (το ΒΙΤΑΜ της εποχής)  Άλλες εποχές, άλλη ατμόσφαιρα τότε, άλλος τρόπος εκτροφής άλλη ράτσα γουρουνιών. Σήμερα οι τροφές είναι βιομηχανικές και με ορμόνες. Για το σφάξιμο των γουρουνιών απαιτούνταν να έχει κανείς ειδικές δεξιότητες. Δεν ήταν  εύκολη υπόθεση να βάλεις κάτω το "χοίρο" και να τον σφάξεις. Ο σφαγέας έπρεπε να ήταν καλός τεχνίτης την ώρα της σφαγής. Πολλές φορές το γουρούνι είχε μεγάλη δύναμη και ξέφευγε με μεσοκομμένο το λαιμό του...

Από τον "χοίρο" παρασκευάζονταν τα περίφημα λουκάνικα γεμισμένα με κάθε λογής καρυκεύματα, που κρέμονταν πάνω από το τζάκι για όλο το χειμώνα για να καπνιστούν, μαζί με το καπνιστό κρέας και τα σύγκλινα, που είναι κομμάτια με κρέας που μπαίνει σε δοχεία (κουρούπια) και καλύπτεται από λιωμένο λίπος του ζώου.

Το σύγκλινο αφού το τοποθετούσαν στα πήλινα κιούπια (κουρούπια), τα οποία αφού τα σφράγιζαν με το πήλινο καπάκι από πάνω, τα έθαβαν μέσα στο χώμα (για συντήρηση), σε κάποιο σημείο του σπιτιού, (σημείωση ελάχιστα σπίτια είχαν τότε τσιμέντο ή σανίδια στα υπνοδωμάτια) και με αυτό το κρέας πορευόντουσαν ολόκληρο το χειμώνα.

Η πηχτή, που είναι όλο το κρέας από το κεφάλι του γουρουνιού το οποίο το έβραζαν και ο ζωμός που προέκυπτε  τον άφηναν να  παγώσει  και γινόταν ένα πηχτό ζελέ, που μέσα του βρίσκονται τα κομμάτια του κρέατος, οι "ομαθιές", που είναι τα έντερα του χοίρου γεμισμένα με ρύζι, σταφίδες και κομματάκια από το συκώτι και οι τσιγαρίδες, οι οποίες είναι κομμάτια μαγειρεμένου λίπους με μπαχαρικά που συνδυάζεται με ζυμωτό ψωμί, είναι μερικές ακόμα παραδοσιακές γεύσεις για το γιορτινό τραπέζι.

Όμως δεν ήταν μόνον η κάλυψη των διατροφικών αναγκών από τη "θυσία των χοίρων" αλλά και η ικανοποίηση της πιτσιρικαρίας,  να αποκτήσουμε Χριστουγεννιάτικο μπαλόνι...και μάλιστα ανθεκτικό. Έτσι λοιπόν έβγαζαν  την ουρήθρα του "χοίρου", η οποία λόγω της υφής της (σκληρή), τα παιδιά περίμεναν να βγάλουν την φούσκα για να την φουσκώσουν και να παίξουν, μιας και δεν είχαν μπάλες μα ούτε και μπαλόνια... 

 

Φυσικά γινόταν από τις νοικοκυρές και οι προετοιμασίες για το γιορτινό τραπέζι  σε στενό οικογενειακό κύκλο και ο στολισμός του χριστουγεννιάτικου δέντρου  (συνήθως ένα κλαρί από κυπαρίσσι), ο διάκοσμος λιτός και απέριττος, περιτυλίγματα από καραμέλες και για χιόνι λίγο βαμβάκι.. Από ιλουστρασιόν χαρτί το αστέρι στην κορυφή.. για να είναι εναρμονισμένο με το πνεύμα των ημερών .

  

Το Χριστόψωμο

 

Το Χριστόψωμο κυριαρχεί σε κάθε σπίτι ετοιμάζεται το ξιομπλιαστό (στολισμένο) ψωμί. Το παραδοσιακό Κρητικό γλυκό ψωμί το διακοσμουσαν με στολίδια από ζυμάρι που είχαν παραστάσεις από αλέτρια, ζώα, πουλιά, στολίδια με στοιχεία της φύσης και άλλοτε απλά, με έναν σταυρό και ένα καρύδι. Η παράδοση θέλει κατά το ζύμωμα, οι νοικοκυρές να τραγουδάνε «Ο Χριστός γεννιέται, το φως ανεβαίνει, το προζύμι για να γένει».

  

Οι «αέρηδες»

 

Ένα έθιμο που χάνεται χρόνο με τον χρόνο είναι αυτό των «αέρηδων». Από την παραμονή των Χριστουγέννων οι γεωργοί, οι κτηνοτρόφοι και οι ψαράδες έλεγαν «πώς παλεύουν οι καιροί, και οι αέρηδες ποιος θα γεννηθεί και ποιος θα βαπτισθεί». Όποιος γεννηθεί, ο αέρας δηλαδή που θα υπερισχύσει την ημέρα των Χριστουγέννων, αυτός θα είναι που θα κρατήσει μέχρι των Φώτων και για το μεγαλύτερο μέρος του νέου χρόνου.

Τα μελομακάρονα και οι κουραμπιέδες ήταν  έτοιμα στολισμένα πάνω στο τραπέζι, ενώ οι πιτσιρικάδες το βράδυ λέγανε  τα κάλαντα στις γειτονιές του χωριού εφοδιασμένοι με ένα φακό της εποχής και φυσικά απαραίτητο το μπιτόνι για να μπει το φιλοδώρημα του νοικοκυριού σε λάδι.

 Καλά Χριστούγεννα με υγεία σε όλους με την ευχή του χρόνου να είμαστε όλες και όλοι παρόντες και να έχουμε βγει νικητές από αυτή τη σύγχρονη "πανούκλα" της εποχής μας..!

*ΥΓ Μιας και όλοι μας δεν είμαστε "πορφυρογέννητοι" και δεν μεγαλώσαμε με "παντεσπάνι"... στη φωτογραφία διακρίνεται ο αείμνηστος πατέρας μου Σήφης (χασάπης), σε μια από αυτές τις παραμονές Χριστουγέννων, στο χωριό  Ποταμίδα στα Χανιά της  Κρήτης. Στην άκρη της φωτογραφίας δεξιά, διακρίνεται η αφεντιά μου, με κοντά παντελονάκια και ράντες περιμένοντας να πάρω τη φούσκα του "χοίρου" το Χριστουγεννιάτικο δώρο μου..!  

 Κρητικά Κάλαντα