Ο άγιος της αμφισβήτησης

 

γράφει ο Πέτρος Μανταίος

 

Μπορεί να μην ήταν ακριβώς αμφισβήτηση και να ήταν απλή, ανθρώπινη αμφιβολία η αρχική απιστία του απόστολου Θωμά απέναντι στο θαύμα της Ανάστασης του Χριστού. Ηταν ο μόνος πάντως από τους έντεκα αποστόλους, τον οποίο ο αναστημένος Χριστός προέτρεψε να ψηλαφήσει τις πληγές από τα καρφιά της σταύρωσης (τον δάκτυλον επί τον τύπον των ήλων), ώστε να μην του μείνει η παραμικρή αμφιβολία ότι πρώτα θανατώθηκε ως άνθρωπος και κατόπιν (τρίτη ημέρα κατά τας Γραφάς) αναστήθηκε, ως θεός πλέον.

 

Αναφέρθηκα σε «έντεκα αποστόλους» και όχι στους γνωστούς δώδεκα. Διότι η απιστία του Θωμά, κατά Ιωάννη, σημειώνεται στην έκτη από τις δώδεκα εν όλω εμφανίσεις του αναστημένου Χριστού στις σαράντα μέρες προ της Αναλήψεως, όταν πλέον ο δωδέκατος, ο Ιούδας, έχει απαγχονιστεί από τύψεις προδοσίας. Ενώ στην πρώτη εμφάνιση του Χριστού ενώπιον των αποστόλων φέρεται παρών. Αν και αυτό με τους «έντεκα» ή «δώδεκα» είναι –όπως είδα τώρα ψάχνοντας– κρίσιμο θεολογικό ζήτημα, που όμως δεν συνδέεται με την αμφισβήτηση του Θωμά, που ήταν το έναυσμα, ώστε, παραμονή του «αγίου της αμφισβήτησης», να ασχοληθώ με την αμφισβήτηση.

 

Ισως όμως έχουν ενδιαφέρον μια-δυο παρατηρήσεις, πάντα με βάση τις ευαγγελικές πηγές: Πρώτη εμφάνιση του αναστημένου Χριστού γίνεται στη Μαρία Μαγδαληνή, η οποία μάλιστα δεν τον αναγνωρίζει και την οποία ο Χριστός αποτρέπει με το γνωστό «Μη μου άπτου» («Μη με αγγίζεις»)· προφανώς η αγαπημένη του Χριστού επιχείρησε –και ήταν φυσικό– να τον αγγίξει, αλλιώς προς τι η αποτροπή; Αντίθετα δηλαδή από ό,τι θα κάνει, πέντε εμφανίσεις μετά, στον Θωμά, τον οποίο και εμμέσως επιτιμά: «…ότι εώρακάς με, πεπίστευκας, μακάριοι οι μη ιδόντες και πιστεύσαντες».

 

 

Οι δε θεολόγοι απάλυναν την απιστία του Θωμά ως «καλή απιστία» και μέσον που οδηγεί στην αγνή πίστη· ενδεικτική, η διαπίστωση του υμνογράφου: «Ἀπιστία πίστιν βεβαίαν ἐγέννησε». Αυτή τη θωράκιση της πίστης με τη μαρτυρία/ομολογία του Θωμά, την τίμησε η Εκκλησία θεωρώντας την Κυριακή του Θωμά Αντιπάσχα. Παρέμεινε όμως ο Θωμάς, παρά τη μεταμέλειά του, στο «περιθώριο» της αγιοσύνης, μιας και καταγράφηκε στη συνείδηση των πιστών ως σκέτος Θωμάς: «Κυριακή του Θωμά», κυρίως δε ως «άπιστος Θωμάς»!

 

Και από τις αμφιβολίες του Θωμά, να περάσουμε στους σκεπτικιστές φιλόσοφους, αρχαίους, μεταγενέστερους και νεότερους, από τον Ηράκλειτο (6ος αιώνας π.Χ.) και τον Σέξτο τον Εμπειρικό (3ος μ.Χ.) μέχρι τον Καρτέσιο (17ος) και τους νεότερους του 20ού Βιτγκενστάιν, Πόπερ και άλλους, που μέσα από παράλληλες διαδρομές επιχείρησαν να δείξουν ότι κάθε «αιρετικό», από την απλή διαφωνία έως την αμφιβολία, τη ρευστότητα, την απροσδιοριστία μέχρι την αμφισβήτηση, δεν είναι ούτε «ιδιοτροπία» ούτε «σύμπτωμα καιρών», αλλά προέκταση είτε αντανάκλαση λογικής συμπεριφοράς του ανθρώπου, στην προσπάθειά του πρώτα να ερμηνεύσει τον κόσμο και μετά να τον αλλάξει και να τον κάνει καλύτερο.

 

Οι δε δικές μας ηλικίες –μην πω «η γενιά μας» που το βρίσκω και κάπως ξενέρωτο!– είχαμε την τύχη να γνωρίσουμε (κάποιοι να ζήσουν κι από κοντά) το μεγαλύτερο κίνημα αμφισβήτησης στην παγκόσμια Ιστορία, που ξεκίνησε τέτοιες μέρες, αρχές Μαΐου του 1968, στο Παρίσι ως φοιτητικό και τέτοιες ώρες (8-10 Μαΐου) γινόταν πάνδημο, πανευρωπαϊκό και παγκόσμιο. Αντί επιλόγου ένα σύνθημα από τότε παντός καιρού, ιδιαίτερα επίκαιρο σήμερα! Απαγορεύεται το απαγορεύεται!