Μήπως ο Αϊ-Βασίλης είναι όντως... σκέτη λέρα;

Tης Ιφιγένειας Κοντού

Από πού έρχεται ο Αϊ-Βασίλης; Από την Καισαρεία; Από το Ροβανιέμι ή από την Κορέα; Από τη χριστιανική παράδοση ή από τις ειδωλολατρικές δοξασίες των βορειοευρωπαίων; Από τα χειμερινά έθιμα της Άπω Ανατολής ή από την προπαγάνδα του Αμερικάνικου Εμφυλίου; Και τελικά, τίνος γέννημα είναι; Της χριστιανοσύνης, του συγκριτισμού ή της coca-cola;

Αυτά και άλλα ερωτήματα επιδιώκει να απαντήσει αυτό το άρθρο πετώντας πάνω από όλες τις χώρες κι όλες τις εποχές άλλοτε πάνω σε έλκηθρο που το τραβούν τάρανδοι κι άλλοτε χρησιμοποιώντας πιο σύγχρονα μέσα...

Πρώτη (σύντομη) στάση: Κορέα

Ο Αϊ-Βασίλης με τα σχιστά μάτια...

Να σας συστήσουμε τον Τσοουανγκσίν, θεό της κουζίνας για τους Κορεάτες. Πώς λέμε: Αϊ – Βασίλης; καμία σχέση. Μια στιγμή όμως... Οι Κορεάτες ορκίζονται ότι ο Τσοουανγκσίν τους  παρατηρούσε  όλο τον χρόνο.  Στο τέλος του χρόνου, αυτός ο Αϊ-Βασίλης της Ανατολής με τα σχιστά μάτια, επέστρεφε – λέει – ντυμένος στα κόκκινα, φέρνοντας ανταμοιβές ή τιμωρίες.  Τον περίμεναν φτιάχνοντας  παραδοσιακές κορεάτικες κάλτσες. Τέλος του χρόνου – καμινάδα – δώρα – κόκκινα ρούχα – κάλτσες... Ο Κορεάτης Αϊ – Βασίλης  δεν έχει τίποτα να ζηλέψει από τον Αμερικανό ή τον Δυτικοευρωπαίο ομόλογό του.

Είναι ακριβώς ο ίδιος ο «Σάντα Κλάους» των Άγγλων, ο «Περ Νοέλ» των Γάλλων, ο «Σίντερ-Κλάας» των Ολλανδών, ο «Βάιναχτσμαν» των Γερμανών, ο «Λαμ-Κουνγκ-Κουνγκ» ή «ο Καλός γερο-πατέρας» των Κινέζων, ο «Χοτέισο» των Ιαπώνων και ο «Babbo Natale» των Ιταλών.

Δεύτερη στάση, πιο κοντινή: Καππαδοκία

Ο Αϊ-Βασίλης ισχνός, φιλάνθρωπος και Μέγας!

Τα ελληνικά κάλαντα λένε ότι έρχεται από την Καισαρεία. Αναφέρονται στον Βασίλειο τον Μέγα, εμπνευστή της φιλανθρωπίας ο οποίος πέθανε στις 31 Δεκεμβρίου του 378 μ.Χ.

Έτσι εξηγείται γιατί  ο Αϊ – Βασίλης στην Ελλάδα, έρχεται την Πρωτοχρονιά.

«Η εικόνα του Μεγάλου Βασιλείου ουδεμία σχέση έχει με αυτή που κυριαρχεί σήμερα: ήταν ψηλόλιγνος, με μαύρα μάτια, μελαψός και με γένια», τονίζει στα «ΝΕΑ» ο καθηγητής Λαογραφίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, κ. Μηνάς Αλεξιάδης.
Έτσι ήταν στην αρχή. Μετά πάχυνε.

Τρίτη στάση, πιο παγωμένη: Βόρεια Ευρώπη

Ο Αϊ-Βασίλης που τον έλεγαν και  Άγιο Νικόλαο...

Ο μύθος λέει ότι ο Νικόλαος, επίσκοπος των Μύρων, του 4ου αιώνα, έριξε κομμάτια χρυσού ή κέρματα μέσα από την καπνοδόχο στο σπίτι κάποιου φτωχού. (Πώς έφτασε στην οροφή δεν το εξηγεί ο μύθος. Μήπως είχαν δει ποτέ έλκηθρα και ταράνδους στην Τουρκία;) Το χρυσάφι έπεσε –λέει –σε μερικές κάλτσες που ήταν κρεμασμένες κοντά στη φωτιά για να στεγνώσουν. Καπνοδόχος – Κάλτσες – Δώρα, όλα τα βασικά στοιχεία υπάρχουν και σε αυτή την ιστορία. Ας μην το κάνουμε θέμα για το μεταφορικό μέσο.

Αυτός ήταν ο Νικόλαος, στα λατινικά: Σάνκτους Νικόλαους, που έγινε ο Σάντα Κλοζ στις χώρες βόρεια των Άλπεων.  Το 1870, ο Άγιος Νικόλαος συναντάται και στην Βρετανία. Εκεί συγχωνεύεται με τον σκανδιναβικής προέλευσης πατέρα των Χριστουγέννων και έτσι γεννιούνται μύθοι, θρύλοι και θρησκευτικά  έθιμα που δεν χαλούν χατήρια ούτε στους χριστιανούς ούτε στους ειδωλολάτρες.  Ο συγκριτισμός στο αποκορύφωμά του!
Σύμφωνα με μια άλλη εκδοχή, ο Αϊ-Βασίλης βγήκε από ένα παλιό φιλανδικό παραμύθι και πατρίδα του είναι η χιονισμένη Λαπωνία. Το 1927 το φιλανδικό ραδιόφωνο ανακοίνωσε ότι βρέθηκε το σπίτι του 8 χιλιόμετρα από το Ροβανιέμι και  το 1984 η περιοχή ονομάστηκε επίσημα: «το χωριό του Αϊ-Βασίλη».  Εδώ, υπάρχει και το ταχυδρομείο όπου φτάνουν χιλιάδες γράμματα. Ευτυχώς ο Άγιος Βασίλης –Νικόλαος –Κλάους  έχει για βοηθούς του ξωτικά – εδώ ένας  χριστιανός  Άγιος  μπορεί  κάλλιστα να συνεργάζεται με διαβολάκια – και  του μένει ελεύθερος χρόνος  για να φωτογραφίζεται με τουρίστες. Οι τουριστικοί πράκτορες τρίβουν τα χέρια τους. Για τις εισπράξεις όχι για το κρύο.

Τέταρτη στάση: Αμερική

Ο Αϊ-Βασίλης  συναντά  το marketing...

Στην Ευρώπη και ειδικά στην Ολλανδία, από τον 12ο αιώνα και μετά, ο Αϊ-Βασίλης είναι ο Sinter Klaas, προστάτης των ναυτικών, των εμπόρων και των παιδιών.  Τον 17ο αιώνα, Ολλανδοί καλβινιστές μεταναστεύοντας στην Αμερική παίρνουν μαζί και τις δοξασίες τους κι εκεί ο άγιος  γίνεται Santa Claus όπως κάθε Παπαδόπουλος  γίνεται Pappas.

Για την εικόνα του παχουλού αγίου με τη λευκή γενειάδα και τα κόκκινα ρούχα, πολλοί διάσημοι Νεο-Υορκέζοι έβαλαν το χέρι τους. Ή ακόμη καλύτερα: την πένα και τα χρώματά τους.  Το 19ο αιώνα, τον περιέγραψαν συγγραφείς όπως: ο Washington Irving  (“A History of New York” -1812) και ο Clement Moore (“Twas the Night Before Christmas" ή«A Visit from St. Nicholas» -1823). Αυτός όμως που έδωσε μορφή στον πιο διάσημο  Άγιο, ήταν ο πολιτικός γελοιογράφος – illustrator Thomas Nast.  Την περίοδο του αμερικανικού εμφυλίου,  ο Nast απεικόνιζε αλληγορικές εικόνες από τον πόλεμο. Μία από αυτές ήταν «Ο άγιος Βασίλης στο στρατόπεδο».  Ο αθώος, καλόκαρδος άγιος  βρέθηκε στρατευμένος σε εθνικοπατριωτική προπαγάνδα...  Από το 1883 έως το 1886, ο Nast παρουσίασε  τις γκραβούρες του στο περιοδικό «Harper’s Weekly» , τυποποιώντας τη μορφή του αγίου.

Όλες οι κατοπινές εικονογραφήσεις του Santa βασίστηκαν σε εκείνα τα σχέδια του Nast. Όπως η δουλειά του εικονογράφου: Norman Rockwell. Οι εικόνες του άρχισαν να εμφανίζονται  στην εφημερίδα «Saturday Evening Post από τη δεκαετία του 1920, εξοικειώνοντας την αμερικάνικη κοινωνία με τη μορφή του καλοκάγαθου, ροδομάγουλου Santa Claus.

Μέχρι που το  1931, ο περίφημος εικονογράφος Haddon Sundblom , προσλήφθηκε  από την Coca-Cola για να φιλοτεχνήσει τη χριστουγεννιάτικη καμπάνια της. Ήταν η στιγμή που η Coca-Cola αποφάσισε να επαναπροσδιορίσει την εταιρική της ταυτότητα, να αλλάξει positioning  και target group, κλείνοντας για πρώτη φορά το μάτι στα παιδιά!  Ο Sundblom  βάσισε αρχικά  τον Santa Claus στον φίλο του Lou Prentiss, έναν συνταξιούχο πωλητή, κι έπειτα, στον ίδιο τον εαυτό του. Έφτιαξε τελικά περισσότερα από σαράντα εικαστικά  πατώντας σταθερά πάνω στα σχέδια του Rockwell.  Έτσι, ο αγαπημένος Άγιος των παιδιών, πολύ απλά, έπαιξε τον ίδιο ρόλο που παίζει για το brand Carnation, ο Σοκολάτας-Carnation (που σώζει τη Λόλα)  ή ο Ακάκιος για τα μακαρόνια  Misko.  Με τις ευλογίες του Αγίου, οι πωλήσεις της Coca Cola, απογειώθηκαν!

Ο συγγραφέας Mark Pendergrast στο έργο του «Για τον Θεό, την πατρίδα και την κόκα κόλα», υποστηρίζει ότι  ο άγιος των Χριστουγέννων φορούσε κάποτε  κι άλλα χρώματα. Μετά την Coca Cola όμως, τυποποιήθηκε ως ο γνωστός  χαμογελαστός, χοντρός τύπος με τα άσπρα γένια, ντυμένος πάντα στα κόκκινα!  Έγινε πλέον ο Santa Cola!

Στην Ελλάδα, έρχεται με τη χαρούμενη, ροδομάγουλη μορφή του, στη δεκαετία του 1950, μέσα από τις ευχετήριες κάρτες των ομογενών. Η αστική τάξη τον υποδέχεται με ανοιχτές αγκάλες . Όχι όμως και όλη η Ευρώπη. Στη Γαλλική πόλη Ντιζόν, το 1951, ένα ομοίωμα του Αϊ-Βασίλη κάηκε μπροστά στα μάτια 250 περίπου παιδιών. Η εφημερίδα France-Soir ανέφερε ότι «αποφασίστηκε με τη σύμφωνη γνώμη του κλήρου, ο οποίος είχε κατηγορήσει τον Αϊ-Βασίλη ότι «έδωσε ειδωλολατρικό χαρακτήρα στα Χριστούγεννα».

Στο περιοδικό Les Temps Modernes  του Μαρτίου του 1952, ο ανθρωπολόγος και διανοητής  Claude Lévi-Strauss αποκάλεσε την πίστη στον Άγιο Βασίλη «μια από τις πιο δυναμικές εστίες της ειδωλολατρίας ανάμεσα στους σύγχρονους ανθρώπους» και δήλωσε ότι η εκκλησία δικαιολογημένα την καταδίκασε.

Όλα αυτά στη μακρινή δεκαετία του ’50  που κάποιοι ανησυχούσαν ακόμη για την προέλευση κάθε Αγίου. Σήμερα, ποιος ανησυχεί για τέτοια πράγματα;

Γεγονός είναι πάντως, ότι ο καθένας φέρνει τον Άγιο αυτόν στα μέτρα του, κατά πώς τον εξυπηρετεί. Επίσης, ο καθένας του ζητάει ό,τι προλαβαίνει... Άλλος  ζητά υγεία, άλλος δουλειά κι άλλος ειρήνη σε όλο τον κόσμο λες και ο Αϊ-Βασίλης είναι παντοδύναμος. Αποκορύφωμα η ευχητήρια κάρτα που φιλοτέχνησε φέτος η Ένωση Στρατιωτικών Περιφέρειας Κ.Μακεδονίας. Στο εικαστικό της,  το έλκηθρο σέρνουν όχι οι γνωστοί, μπανάλ τάρανδοι αλλά τρία άρματα μάχης! Όλο το σκηνικό έχει ως φόντο ένα φλογερό φεγγάρι που μοιάζει με πυρηνικό ολοκαύτωμα. Δεν υπάρχει ήχος οπότε δεν μπορούμε να ακούσουμε αν ο Άγιος των τανκ κάνει το γνωστό: «χο χο χο» καθώς μας ρίχνει μια φευγαλέα ματιά πάνω από τον ώμο του.

Τέτοιο μπέρδεμα σε κάνει να σκέφτεσαι σοβαρά: είναι δυνατόν  να είναι  Άγιος του Θεού, αυτός εδώ ο τύπος; «Ακόμη κι αν δεν είναι, τι πειράζει;» μπορεί να ρωτήσει κανείς. Μεγάλο ερώτημα κι απαιτεί άλλη έρευνα:  Τι γνώμη έχει άραγε ο Θεός για τούτον εδώ τον Άγιο; Αν κρίνω από τον εαυτό μου, θα με ενοχλούσε να βγαίνει κάποιος και να λέει ότι έρχεται στο όνομά μου αν δεν τον είχα στείλει. Μην σου πω ότι θα τον έλεγα και απατεώνα.

Τώρα, αν επιμένετε ότι υπάρχει και είναι άγιος της χριστιανοσύνης, όταν τον δείτε, μπορείτε να τον ρωτήσετε: «Να σας λέω Αϊ-Βασίλη ή μήπως προτιμάτε: Αϊ-Νικόλα;» - Μην ξαφνιαστείτε πάντως αν ακούσετε από κάπου να πέφτει το χαρούμενο τζιγκλάκι: Πάντα coca –cola!

Σημειώσεις:

* «ο Αϊ-Βασίλης είναι σκέτη λέρα» θεατρικό έργο της  Josiane Balasko
* * συγκρητισμός : ο συνδυασμός διαφορετικών πίστεων - μπορεί να περιλαμβάνει τη μείξη και αναλογία αρκετών αυθεντικά ξεχωριστών παραδόσεων, ειδικά στη θεολογία και τη μυθολογία της θρησκείας, επιβάλλοντας μια υποκείμενη ενότητα και επιτρέποντας μια περιεκτική προσέγγιση άλλων δογμάτων.