Πώς η Volkswagen «επέβαλε» το μνημόνιο στην Ελλάδα

Ενώ η Volkswagen τράβηξε τα φώτα της δημοσιότητας βαφτίζοντας τα ρυπογόνα αυτοκίνητά της αντιρρυπαντικά, σε βαθύ σκοτάδι παραμένει ο σκοτεινός της ρόλος στην επιβολή των μνημονίων στην Ελλάδα και την περιφέρεια της Ευρωζώνης. Όχι, δεν θα διαβάσετε για κάποια σχετική απόφαση του Δ.Σ. της, ούτε πρόκειται για κάποια θεωρία συνωμοσίας. Αν όμως συμπεριλάβουμε στον ορισμό της εταιρικής κουλτούρας κάθε επαναλαμβανόμενη πρακτική, τότε η εταιρική της κουλτούρα έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην ηθική νομιμοποίηση του μνημονίου στην Ελλάδα.

Δεν είναι δα και τόσο σπάνιο πράγμα ένα σκάνδαλο σ' αυτήν την εταιρία. Μόλις δέκα χρόνια πριν, το 2005, είχε ξεσπάσει το περίφημο «σκάνδαλο της Volkswagen». Τότε αποκαλύφθηκε ότι υψηλόβαθμα στελέχη της εταιρίας δωροδοκούσαν με εκατομμύρια ευρώ και πόρνες τον αρχισυνδικαλιστή της Volkswagen, Κλάους Φόλκερτ, ώστε εκείνος να βαφτίζει «αναγκαία» την «εξυγίανση» της εταιρίας και να δρα εναντίον των δικαιωμάτων των εργαζομένων που τον εξέλεξαν. Ο Φόλκερτ συναίνεσε σε πάγωμα και μειώσεις μισθών ή σε νέες προσλήψεις που δεν θα υπάγονταν στις ισχύουσες συλλογικές συμβάσεις. Κάποια στιγμή αποκαλύφθηκαν τα μαύρα ταμεία κι η υπόθεση έφτασε στα δικαστήρια. Ένας εκ των καταδικασθέντων της υπόθεσης ήταν ο γενικός προσωπάρχης Πέτερ Χαρτς, ο οποίος έδινε τις μίζες στον Φόλκερτ. Το ζήτημα όμως δεν εξαντλείται στην αντίληψη μιας εταιρίας ότι «οι νόμοι δεν ισχύουν για εμάς».

Ο Χαρτς, το 2002, λίγα χρόνια πριν την αποκάλυψη του σκανδάλου, διορίστηκε από τον τότε καγκελάριο -τον σοσιαλδημοκράτη Γκέρχαρντ Σρέντερ- επικεφαλής μιας επιτροπής που θα μεταρρύθμιζε τη γερμανική αγορά εργασίας κατά τα πρότυπα της «εξυγίανσης» της Volkswagen. Οι μεταρρυθμίσεις υποτίθεται ότι θα έφερναν νέες θέσεις εργασίας θεσμοθετώντας δανειζόμενους εργαζόμενους και θέσεις μερικής απασχόλησης για τις οποίες ο εργοδότης δεν θα πλήρωνε ασφαλιστικές εισφορές. Στην πράξη το «πρόγραμμα Χαρτς» οδήγησε στη μείωση της κατανάλωσης στη Γερμανία και διεύρυνε το χάσμα πλουσίων και φτωχών, ενώ επιμέρους πτυχές του κρίθηκαν δικαστικά είτε αντισυνταγματικές, είτε αντίθετες με το Ευρωπαϊκό Δίκαιο.

Αιχμή του δόρατος του «προγράμματος Χαρτς» παραμένει η τέταρτη μεταρρύθμιση, η επονομαζόμενη και Hartz-IV, η οποία διαχωρίζει τους ανέργους σε βραχυχρόνιους και μακροχρόνιους. Οι μακροχρόνια άνεργοι λοιπόν εκπίπτουν στο καθεστώς του Χαρτς-IV, το οποίο έχει κατηγορηθεί ότι τους καταδικάζει για πάντα στη φτώχεια. Στα γερμανικά η φράση «μια φορά Hartz-IV, πάντα Hartz-IV» βγάζει πάνω από 5 εκατομμύρια αποτελέσματα στο Google. Ένα από τα σκληρότερα μέτρα της μεταρρύθμισης είναι τα προαπαιτούμενα που απαιτεί το γερμανικό κράτος προκειμένου να παράσχει την κρατική βοήθεια. Ο άνεργος υποχρεούται σε αναγκαστική πώληση κάθε αξιόλογου περιουσιακού στοιχείου -από συλλογή γραμματοσήμων (!) μέχρι αυτοκίνητα και σπίτια. Ταυτόχρονα οι αρμόδιοι υπάλληλοι έχουν τη δυνατότητα να τιμωρούν τους μακροχρόνια ανέργους, για παραπτώματα που κυμαίνονται από τη μη δηλωμένη αλλαγή διεύθυνσης κατοικίας μέχρι την άρνηση της προτεινόμενης θέσης εργασίας. Η τελευταία συμπεριλαμβάνει εργασίες «ειδικά για μακροχρόνια ανέργους» που αμείβονται με μόλις ένα ευρώ την ώρα! Η άρνηση οδηγεί σε κυρώσεις που φτάνουν μέχρι και το 100% του βοηθήματος. Τον Απρίλιο του 2015 η ανώτατη ποινή είχε επιβληθεί σε 7.000 ανέργους. Στην πρακτική εφαρμογή αυτού του ιδιότυπου ποινικού συστήματος διαπιστώνονται συχνά αυθαιρεσίες, καθώς σχεδόν 1 στις 2 (44%) προσφυγές ανέργων δικαιώνονται στα δικαστήρια. Την ίδια στιγμή η Γερμανία έχει 335.000 αστέγους παρουσιάζοντας αύξηση 50% από το 2008. Θα ήταν παράλογο να θεωρήσουμε ότι αυξήθηκαν κατά 50% οι «τεμπέληδες» στη γερμανική κοινωνία μέσα σε λίγα χρόνια, ενώ φαίνεται πιο πιθανό να σχετίζεται με την εντατικοποίηση των ποινών του Χαρτς-IV.

Μπροστά στη βαρβαρότητα του Χαρτς-ΙV αποφάσισε να αντιταχθεί ο Ραλφ Μπες. Όπως οι εργαζόμενοι απεργούν, κι επομένως διαμαρτύρονται αρνούμενοι τον μισθό που θεωρούν άδικο, έτσι κι ο άνεργος Μπες αποφάσισε την 1η Ιουλίου 2015 να προβεί σε απεργία πείνας αρνούμενος τη λήψη μιας βοήθειας που κατηγορεί ως άδικη. Για την ακρίβεια ο Μπες προέβη σε όλα τα βήματα που θα οδηγούσαν σε κυρώσεις, ώστε να αναδείξει τις πρακτικές του «ΟΑΕΔ» και τις συνέπειες αυτών. Ήδη στις 3 Ιουνίου είχε καταθέσει ερώτημα στο Συνταγματικό Δικαστήριο της Καρλσρούης (S 15 AS 5157/14), όπου κατηγορούσε το Χαρτς-ΙV για παραβίαση των συνταγματικών δικαιωμάτων των μακροχρόνια ανέργων. Για παράδειγμα, βάσει του γερμανικού συντάγματος οφείλει το κράτος να εξασφαλίζει το ελάχιστο διαβίωσης σε όλους τους πολίτες ανεξαιρέτως, το οποίο για το 2014 ορίστηκε στα 391 ευρώ για άγαμους ενήλικες. Σε αυτό δεν συμπεριλαμβάνονται τα έξοδα ασφάλισης και ενοικίασης κατοικίας που υπολογίζονται χωριστά. Η αφαίρεση αυτού του ελάχιστου ως τιμωρία κατηγορείται ότι ουσιαστικά αναστέλλει την ισχύ του γερμανικού συντάγματος για την πιο αδύναμη κοινωνική ομάδα, τους ανέργους, καλλιεργώντας υπόρρητα την άποψη ότι «οι νόμοι δεν ισχύουν για τους χρήζοντες βοήθεια»*.

Η περίπτωση της Volkswagen και του «προγράμματος Χαρτς» είναι ίσως εμβληματική των ζητημάτων που απασχολούν την εποχή μας. Ενώ η Volkswagen έχαιρε εμπιστοσύνης και ουσιαστικά έλεγχε η ίδια τον εαυτό της, με το Χαρτς-ΙV οι εργαζόμενοι ελέγχονται συνεχώς από το κράτος. Ενώ το «πρόγραμμα Χαρτς» είναι μια μεταρρύθμιση που αφορά τους εργαζόμενους, ανατέθηκε σε έναν εκπρόσωπο των εργοδοτών. Ενώ τα νομικά πρόσωπα έδρασαν σαν να είναι υπεράνω του νόμου, τα φυσικά πρόσωπα αντιμετωπίζονται σαν τα δικαιώματά τους να βρίσκονται εκτός νόμου. Είναι λες και έχουμε δύο εξαιρέσεις από τον νομικό μας πολιτισμό, όπου η προνομιούχα ομάδα σαν να μην ελέγχεται από τον νόμο κι η μη προνομιούχα σαν να μην προστατεύεται από τον νόμο. Το πρόβλημα όμως δεν περιορίζεται στη Γερμανία, αλλά και στις ίδιες τις διακρατικές σχέσεις στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Όταν το 2010 συζητιόταν η επιβολή του πρώτου μνημονίου στην Ελλάδα, ο βουλευτής της Αριστεράς, Αλεξάντερ Ούλριχ, κατηγορούσε την κυβέρνηση Μέρκελ ότι δεν έκανε τίποτα άλλο από το να εξάγει στην Ευρωπαϊκή Ένωση, την πολιτική που ήδη ακολουθούσε έναντι των ανέργων στη Γερμανία.

* Πρόσφατα, βουλευτές του κυβερνώντος Χριστιανοδημοκρατικού κόμματος CDU ζήτησαν να μην ισχύει για τους πρόσφυγες ο κατώτατος μισθός, αναπαράγοντας γι' άλλη μια φορά την αντίληψη που λέει ότι «οι νόμοι δεν θα έπρεπε να ισχύουν για τους χρήζοντες βοήθεια».

Νεόσκλαβος