Η Volkswagen, ο χρυσός στις Σκουριές και η σιωπή των αμνών

γράφει ο Γιάννης Μυλόπουλος

ΗΠΑ, 2015: Μια περιβαλλοντική ΜΚΟ παραγγέλλει από εξειδικευμένο ερευνητικό κέντρο του Πανεπιστημίου της Δυτικής Βιρτζίνιας τη διεξαγωγή έρευνας για τις εκπομπές ρύπων από τις αυτοκινητοβιομηχανίες, σχετική με την τήρηση των περιβαλλοντικών ορίων για επικίνδυνους ρύπους. Η έρευνα εκτελείται και τα αποτελέσματά της αναδεικνύουν αυτό που στη συνέχεια έγινε γνωστό ως σκάνδαλο της Volkswagen.

Αποκαλύπτεται δηλαδή, ότι η εταιρεία έχει επινοήσει ένα ειδικό λογισμικό το οποίο είναι ενσωματωμένο στα μοντέλα πετρελαιοκίνησης και το οποίο μπορεί να... ξεγελά τους ελεγκτές ρύπανσης. Άλλα, πειραγμένα αποτελέσματα εμφανίζει όταν το αυτοκίνητο είναι σταθμευμένο και εντελώς άλλα, τα πραγματικά, όταν το αυτοκίνητο βρίσκεται εν κινήσει, γνωρίζοντας προφανώς ότι οι έλεγχοι γίνονται ενόσω τα αυτοκίνητα βρίσκονται εν στάσει.

Στη συνέχεια την υπόθεση αναλαμβάνει η γνωστή Υπηρεσία Προστασίας Περιβάλλοντος των ΗΠΑ, με τις γνωστές εξελίξεις. Η μετοχή μιας εμβληματικής Γερμανικής αυτοκινητοβιομηχανίας, της VW, βυθίζεται στα τάρταρα, ο μέχρι χτες πανίσχυρος διευθύνων σύμβουλος της εταιρείας υποβάλλει την παραίτησή του, αποκαλύπτεται ότι η απάτη δεν αφορούσε μόνο τα συγκεκριμένα μοντέλα αλλά επεκτείνονταν στην Audi και τη Seat και εν τέλει κινούνται ποινικές και αστικές διαδικασίες σε βάρος των ενόχων σε ΗΠΑ και Γερμανία, με άγνωστες για την ώρα συνέπειες. Έστω και καθυστερημένα, το σύστημα ελέγχων λειτουργεί υπέρ των πολιτών και εναντίον της εταιρείας, που για λόγους κερδοσκοπικούς εφηύρε το σύστημα εξαπάτησης ελέγχων και ελεγκτών. Και όλη την ιστορία την αποκάλυψε μια ΜΚΟ και μια ερευνητική ομάδα ενός αμερικανικού πανεπιστημίου.

Ελλάδα 2015: Το τρίτο κανάλι της δημόσιας ραδιοτηλεόρασης, η ΕΡΤ3, παρουσιάζει εκπομπή στην οποία αναδεικνύεται αυτό που τα υπόλοιπα ΜΜΕ αποκρύπτουν. Το περιβαλλοντικό σκάνδαλο δηλαδή της εξόρυξης χρυσού στις Σκουριές Χαλκιδικής. Η εκπομπή αναδεικνύει μέσα από ρεπορτάζ και συνεντεύξεις τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις των εξορυκτικών μεθόδων και συγκεκριμένα τις επιπτώσεις στο πλούσιο οικοσύστημα της περιοχής: στα δάση, τα επιφανειακά και υπόγεια νερά, το έδαφος, την ατμόσφαιρα, τις ακτές και τη θάλασσα. Παρεπιμπτόντως, η ελληνική κυβέρνηση διέκοψε, εδώ και λίγο καιρό, την εξόρυξη χρυσού γιατί η εταιρεία παραβαίνει τους όρους αδειοδότησής της. Και ο ίδιος ο σημερινός πρωθυπουργός, από τηλεοράσεως έχει διαβεβαιώσει ότι οι εργασίες σταμάτησαν γιατί δεν τηρείται από την εταιρεία η νομιμότητα.

Την επομένη της εκπομπής οι εργαζόμενοι της εταιρείας, καθώς και η ίδια η εταιρεία, στρέφονται κατά της διοίκησης του καναλιού και της διοίκησης της δημόσιας ραδιοτηλεόρασης, απειλώντας με διώξεις γιατί, λέει, η συγκεκριμένη εκπομπή προσέβαλε και εξέθεσε την εταιρεία στην ελληνική κοινωνία.

Η ιστορία της εξόρυξης χρυσού στην Χαλκιδική βέβαια δεν είναι καινούργια. Υπάρχει προϊστορία που αρχίζει από την έγκριση των περιβαλλοντικών όρων, τις σφοδρές αντιδράσεις των κατοίκων και τον διχασμό της τοπικής κοινωνίας, μέχρι προσφυγές στο ΣτΕ και γνωμοδοτήσεις, δικαστικούς αγώνες, συλλήψεις πολιτών και πολλά άλλα.

Εκείνο πάντως που ουδέποτε έγινε γνωστό, είναι ότι υπάρχει η γνωμοδότηση ενός πανεπιστημίου για την όλη διαδικασία. Πράγματι, τέσσερα χρόνια νωρίτερα, πριν δηλαδή ακόμη προσληφθούν οι εργαζόμενοι από την εταιρεία και πριν ξεκινήσουν οι εργασίες, οργανώσεις κατοίκων της περιοχής Σκουριών, οι οποίοι ευλόγως ανησυχούσαν για τις συνέπειες στη ζωή τους και στις ζωές των παιδιών τους από την εκτεταμένη εξορυκτική δραστηριότητα, απευθύνθηκαν στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης και ζήτησαν γνωμοδότηση για το κατά πόσον η επένδυση ήταν ή όχι επικίνδυνη για την περιοχή, για τις λοιπές δραστηριότητες και για την υγεία των κατοίκων.

Το ΑΠΘ, προκειμένου η γνωμοδότηση να έχει κύρος και αξιοπιστία, δεν παρέπεμψε το θέμα σε ένα από τα εργαστήριά του, αλλά στο Συμβούλιο Περιβάλλοντος του ιδρύματος, ένα όργανο που αποτελείται από εκλεγμένους εκπροσώπους όλων των Σχολών και των Τμημάτων του. Το Συμβούλιο ανέθεσε τη γνωμοδότηση σε διεπιστημονική ομάδα από εξειδικευμένους και έμπειρους καθηγητές που κάλυπταν τις ειδικότητες του μηχανικού, του περιβαλλοντολόγου, του γεωλόγου, του χημικού, του γεωπόνου, του φυσικού και του δασολόγου.

Η γνωμοδότηση της ομάδας εργασίας, η οποία έγινε δεκτή από το Συμβούλιο Περιβάλλοντος και το Πρυτανικό Συμβούλιο του ΑΠΘ, παρουσιάστηκε σε ειδική συνεδρίαση του Δημοτικού Συμβουλίου της Θεσσαλονίκης και σε επιστημονικές εκδηλώσεις, ημερίδες κ.λπ. σχετικές με την εξόρυξη χρυσού. Η γνωμοδότηση δικαιολογούσε απολύτως τις ανησυχίες των κατοίκων, γιατί αποκάλυψε ότι οι μελέτες περιβαλλοντικών επιπτώσεων κακώς είχαν εγκριθεί και η δραστηριότητα κακώς είχε αδειοδοτηθεί, καθώς είχε σοβαρά και συστηματικά υποτιμηθεί ο κίνδυνος από τις επιπτώσεις της εξόρυξης χρυσού στο οικοσύστημα της περιοχής. Με δυο λόγια η γνωμοδότηση του ΑΠΘ ανέδειξε ότι η επένδυση δεν ήταν αειφορική, καθώς τόσο η φυσιογνωμία, όσο και τα φυσικά συστήματα της περιοχής θα αλλοιώνονταν, με σοβαρές και μη αντιστρεπτές συνέπειες στις υπάρχουσες οικονομικές δραστηριότητες, (δασοκομία, αγροτική ανάπτυξη, τουρισμός), αλλά και στην υγεία των κατοίκων.

Και στη δική μας περίπτωση, ένα πανεπιστήμιο ανέδειξε την ύπαρξη ενός σοβαρότατου περιβαλλοντικού προβλήματος, με τη διαφορά ότι εδώ, αντί να χαντακωθεί η υπεύθυνη εταιρεία, χαντακώθηκε η γνωμοδότηση, καθώς και όποιος προσπάθησε να την υποστηρίξει. Καθώς φαίνεται, στην Ελλάδα του 2015, η σιωπή εξακολουθεί να είναι... χρυσός.

* Καθηγητής Γιάννη Α. Μυλόπουλου, πρώην Πρύτανης ΑΠΘ