Το Κραχ και η ισπανική Γρίπη: Η ιστορία διδάσκει;

γράφει ο Νίκος Ξυδάκης

 

Η έκθεση του ΔΝΤ για την προοπτική της παγκόσμιας οικονομίας δεν αποτελεί ιδιαίτερη έκπληξη. Γνωρίζαμε ήδη ότι η παγκόσμια ύφεση θα κινηθεί σε επίπεδα 1929 - 30. Η εμπειρία του Κραχ και της Μεγάλης Ύφεσης άρα μπορεί να μας είναι χρήσιμα· η ιστορία δεν επαναλαμβάνεται, εντούτοις η μελέτη του παρελθόντος βοηθά να κατανοήσουμε καλύτερα τις παρούσες προκλήσεις.

Οπως ακριβώς στο ξέσπασμα της πανδημίας, οι ιστορικοί και οι επιδημιολόγοι βρήκαν αναλογίες με την πανδημία Ισπανικής Γρίπης του 1918, κυρίως ως προς τι μπορούμε ευλόγως να αναμένουμε ότι θα αλλάξει στις δημόσιες πολιτικές για την υγεία, για τα συστήματα περίθαλψης, για τις δομές του κράτους πρόνοιας.

Είναι σαν να προβάλλεται ο τρομερός 20ός αιώνας στον 21ο: ίδιες απειλές θανάτου και σπάνης, υπό ετέρα μορφή, σε ριζικά άλλο ανθρωπογενές περιβάλλον. Ο 20ός των τεράστιων ανακατατάξεων, του τέλους των αυτοκρατοριών, των μεγάλων πολέμων, των επαναστάσεων και των ολοκληρωτισμών, των επιστημονικών ανακαλύψεων και των καλλιτεχνικών πρωτοποριών - όλα διαδραματισμένα σε τρεις - τέσσερις δεκαετίες.

Η ιστορία δεν παρηγορεί. Αντιθέτως: γνωρίζουμε ότι και η Ισπανική Γρίππη και η Μεγάλη Υφεση άφησαν πίσω τους πτώματα και ερείπια. Γνωρίζουμε όμως ότι και οι δύο στάθηκαν αφετηρία για βαθείς μετασχηματισμούς στις δημόσιες πολιτικές, στην φιλοσοφία των οικονομικών, στις συλλογικές συμπεριφορές και τις νοοτροπίες. Γνωρίζουμε επίσης, ζώντας τη νεοφιλελεύθερη μισανθρωπία των τελευταίων δεκαετιών, ότι αυτή η εμπειρία και η γνώση του εικοστού αιώνα δεν απέτρεψε την σταδιακή συρρίκνωση ή κακόβουλη εκτροπή των διεθνών οργανισμών από τους εξισορροπιστικούς σκοπούς για τους οποίους ιδρύθηκαν: το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και η παγκόσμια Τράπεζα είναι τέτοιες περιπτώσεις. Το ναυάγιο της Κοινωνίας των Εθνών, παραμονές του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου είναι το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα.

Ως εκ τούτου, οι προβλέψεις και οι προειδοποιήσεις, οι ιστορικές αναλογίες, η συσσωρευμένη γνώση και εμπειρία, δεν είμαστε βέβαιοι ότι θα λειτουργήσουν ευεργετικά και κυρίως ορθολογικά· αφενός, για να ελαχιστοποιηθούν οι καταστροφές και να ανακουφιστούν οι κοινωνίες, αφετέρου για να δοκιμαστεί ένα νέο μοντέλο παγκόσμιας διακυβέρνησης και συνεργασίας, για να τεθούν αποφασιστικά νέες ιεραρχήσεις. Για να εφαρμοστεί μια ατζέντα που έχει τεθεί προ πολλού από την επιστήμη και τη φιλοσοφία, αλλά η επίσημη πολιτική κάνει ότι δεν τη βλέπει: κλιματική κρίση, καθαρή ενέργεια, βιώσιμη ανάπτυξη με σεβασμό στα οικοσυστήματα, χωρίς λεηλασία του Τρίτου Κόσμου, με ανάσχεση των ανισοτήτων και του φονταμενταλισμού.

Υπάρχουν επιστήμονες που μιλούν τολμηρά, μιλούσαν και προ πανδημίας, για την ευθεία συσχέτιση της επιθετικής βιομηχανίας αγροτοδιατροφής με την εμφάνιση νέων ιών, για την αναντικατάσταση αξία των δημόσιων συστημάτων υγείας, για την αξία της πρωτογενούς έρευνας. Οι πολιτικοί δεν τους εισάκουσαν· πιθανόν δεν θα τους ακούσουν και τώρα. Τώρα όμως, ίσως έρχεται η ώρα για τις κοινωνίες των πολιτών να κάνουν αυτές τις κρίσιμες επιλογές: είτε προς τη μισαλλοδοξία και την αταβιστική υποταγή του έμφοβου όντος, προς τη γυμνή ζωή, είτε προς την ενεργητική αξίωση νέων ή και δοκιμασμένων μοντέλων κοινωνικού βίου, για ζωή χωρίς φόβο, για ζωή με αξιοπρέπεια και νόημα.